Ông Lê Hải Trà và những 'vết xước' tại HoSE

Ủy ban Kiểm tra Trung ương mới đây đã có quyết định cảnh cáo Đảng ủy Cơ quan Ủy ban Chứng khoán Nhà nước các nhiệm kỳ 2015-2020, 2020-2025.

Ủy ban đã thi hành các hình thức kỷ luật đối với tập thể và các cá nhân là nguyên lãnh đạo, lãnh đạo thuộc khối Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN). Một trong số đó là việc khai trừ ra khỏi Đảng, buộc thôi việc ông Lê Hải Trà - Bí thư Đảng ủy, Tổng giám đốc Sở Giao dịch chứng khoán TP.HCM (HoSE).

Vai trò lớn tại HoSE

Ông Lê Hải Trà sinh năm 1974, có bằng Thạc sỹ Quản lý công (MPA) với chuyên ngành kép Lãnh đạo và Phân tích thị trường tài chính từ Trường Harvard Kennedy, nhận học bổng Hubert H. Humphrey danh tiếng của Bộ Ngoại giao Mỹ.

Ông từng làm việc tại một công ty kiểm toán nước ngoài trước khi về làm việc tại Vụ Phát triển Thị trường năm 1997, sau đó tham gia tổ công tác biệt phái và có nhiều đóng góp quan trọng cho quá trình ra đời của HoSE năm 2000.

Ông Lê Hải Trà là một trong những người đóng góp quan trọng cho sự ra đời và phát triển của HoSE.

Năm 2006, vị này giữ cương vị Phó giám đốc Trung tâm Giao dịch chứng khoán TP.HCM và sau đó là Ủy viên thường trực HĐQT HoSE. Ông được giao phụ trách Ban điều hành HoSE vào năm 2016 và chuyển sang phụ trách HĐQT từ tháng 7/2017.

Tháng 2/2021, giữa lùm xùm liên quan đến việc hệ thống giao dịch bị nghẽn lệnh, ông Lê Hải Trà bất ngờ được Bộ Tài chính bổ nhiệm làm Tổng giám đốc HoSE sau hơn 4 năm khuyết vị trí này.

Trong vai trò điều hành HoSE, ông Trà có đóng góp đáng kể cho sự phát triển của thị trường chứng khoán và qua đó cũng giúp Sở này ghi nhận những kết quả kinh doanh rất khả quan, nộp ngân sách lớn.

Cụ thể trong 21 năm vận hành thị trường, HoSE đã tăng trưởng vượt trội khi giá trị vốn hóa tăng vọt lên hơn 5,8 triệu tỷ đồng. Sàn ghi nhận 46 doanh nghiệp niêm yết có vốn hóa trên 1 tỷ USD, so với chỉ 2 doanh nghiệp niêm yết lúc đầu.

Tính riêng năm 2021, HoSE báo cáo tổng doanh thu đạt 3.237 tỷ đồng, tăng 208% so với nền cao của năm liền trước và thậm chí là xấp xỉ bằng doanh thu 4 năm trước đó (2017-2020) cộng lại.

Phần lớn nguồn thu đến từ hoạt động nghiệp vụ khi chiếm 2.985 tỷ đồng, tăng trưởng 229% vì được thúc đẩy bởi sự sôi động của thị trường chứng khoán. VN-Index năm ngoái có thời điểm lên 1.500 điểm và thanh khoản luôn duy trì ở mức rất cao quanh một tỷ USD/phiên, gần 50.000 tỷ đồng vốn đã được huy động trên thị trường.

Tổng chi phí trong năm ngoái cũng tăng mạnh 95% lên trên 700 tỷ đồng. Chi phí giảm sát thị trường chiếm tỷ trọng lớn nhất với khoảng 71%, đồng thời có mức tăng mạnh nhất do biến động tỷ lệ thuận với doanh thu từ hoạt động giao dịch chứng khoán.

HoSE lãi trước thuế 2.536 tỷ đồng, tăng 267% so với năm trước để lên mức cao kỷ lục trong lịch sử hoạt động và vượt xa kế hoạch đề ra. Con số này xấp xỉ với lợi nhuận của 5 năm trước đó (2016-2020) cộng lại.

Sở giao dịch này còn nộp thuế thu nhập doanh nghiệp 507 tỷ đồng và nộp ngân sách Nhà nước, cơ quan cấp trên 1.808 tỷ đồng.

HoSE chưa có báo cáo về lương thưởng năm 2021. Còn trong báo cáo năm 2020, với vai trò phụ trách HĐQT, ông Lê Hải Trà nhận lương hơn 780 triệu đồng và đồng thời có thêm thu nhập khác hơn 58,5 triệu đồng, tương đương tổng thù lao của vị này là gần 840 triệu đồng trong năm 2020.

Nhiều 'vết xước'

Bên cạnh những đóng góp quan trọng cho sự phát triển của thị trường chứng khoán nói chung thì cũng không thiếu những vấn đề nổi cộm và những quan điểm gây tranh cãi của vị lãnh đạo HoSE.

Trong những năm gần đây, ông Trà thường là người đại diện của HoSE chia sẻ về những hoạt động, chính sách, sản phẩm mới, các giải pháp thị trường... Ông cũng không ngần ngại nêu quan điểm về một số vấn đề nóng trên truyền thông hoặc trang cá nhân.

Chẳng hạn vụ nghẽn lệnh diễn ra trong nửa đầu năm 2021 và cả đầu năm 2022 đã ảnh hưởng rất lớn đến quyền lợi của và uy tín thị trường chung.

Phía HoSE đưa ra rất nhiều giải pháp để chống ách tắc tạm thời như nâng lô cổ phiếu lên 100 đơn vị, chuyển niêm yết một số cổ phiếu sang HNX, phối hợp với một doanh nghiệp để thử nghiệm hệ thống mới, khuyến khích các công ty chứng khoán áp dụng phương án tạm ngưng hủy/sửa lệnh gây mất bình đẳng...

Trong khi trên truyền thông, ông Trà còn đưa ra đề xuất giải pháp tạm thời là tăng lô giao dịch lên 1.000 cổ phiếu/lệnh, điều này từng gây tranh cãi lớn về khả năng tham gia thị trường của nhà đầu tư nhỏ lẻ.

Sự cố nghẽn mạng gây bức xúc rất lớn khi trụ sở HoSE có lúc đã nhận về "bão 1 sao", nhà đầu tư than vãn về hệ thống và năng lực lãnh đạo. Nhiều bình luận khá gay gắt như “Chất lượng giao dịch rất tồi, thể hiện tầm nhìn và khả năng của lãnh đạo HoSE rất yếu kém, đề nghị thay lãnh đạo ngay”, “Hệ thống quá chán, cho xử lý bao nhiêu lâu cũng không giải quyết được vấn đề, nên thay đổi người đứng đầu để xử lý công việc được tốt hơn”.

HoSE từng nhận bão đánh giá 1 sao khi nhà đầu tư bứt xúc về hệ thống và năng lực quản trị.

Một câu hỏi cũng luôn được đặt ra với ông Trà là tiến độ của dự án chuyển giao hệ thống công nghệ thông tin hay còn gọi là hệ thống KRX. Đây là dự án được ký kết triển khai từ năm 2012 với giá trị 28,6 triệu USD (hơn 600 tỷ đồng), cho thời hạn 5 năm.

Tuy nhiên lãnh đạo HoSE cứ lần lượt lùi hẹn ra mắt hệ thống mới và sau một thập niên vẫn chưa xác định ngày vận hành. Đơn cử sau sự cố ATC năm 2018, ông Lê Hải Trà từng nói dự án KRX "đã hoàn tất giai đoạn thiết kế, sắp đi vào triển khai vật lý và kiểm thử, sẽ đi vào hoạt động trong năm 2019".

Một vấn đề khác là hàng loạt vụ thao túng giá cổ phiếu xảy ra khá dễ dàng và các sai phạm về lĩnh vực này ngày một nhiều với mức độ lớn hơn. Nhiều vụ việc về FLC Group, Louis Holdings... là tín hiệu cho việc mạnh tay thanh lọc thị trường vốn sau sự tăng trưởng nóng thiếu kiểm soát.

Tại thời điểm đó, ông Lê Hải Trà chia sẻ rằng thao túng chứng khoán luôn là nguy cơ tiềm ẩn tại bất kỳ thị trường nào trên thế giới. Thông lệ chung của cách thức ngăn chặn là bộ máy quản lý, giám sát thị trường chứng khoán có đủ thẩm quyền và quy định pháp luật xử lý vi phạm nghiêm khắc, từ dân sự đến hình sự.

Thời gian qua nhà đầu tư còn nhiều lần đổ lỗi cho công tác vận hành và quản lý thị trường, mà người đứng đầu là tổng giám đốc HoSE cũng có trách nhiệm liên quan.

Thị trường từng nhiều lần đặt câu hỏi về việc một cổ phiếu có "giá trà đá" như ROS có thể xuất hiện trong rổ VN30 nhiều năm, báo cáo về hoạt động tự doanh đột nhiên ngừng cung cấp kể từ 1/3, nghi ngại về các hoạt động tăng vốn ảo, thổi giá chứng khoán hay giao dịch chui, nâng hạng thị trường vẫn dang dở...

Không chỉ nhà đầu tư nhỏ lẻ mà một bên nghiên cứu độc lập là Hiệp hội các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) cũng nhiều lần lên tiếng về năng lực điều hành của HoSE trong việc làm chủ công nghệ hay giám sát thị trường.

"Sự yếu kém năng lực quản trị thể hiện khi Dự án làm hệ thống giao dịch mới triển khai từ 2012 nhưng đến nay vẫn chưa xong và không biết chắc chắn bao giờ mới hoàn thành", VAFI nói thẳng về việc 10 năm chưa hoàn thành dự án phần mềm không quá phức tạp.

Đơn vị này còn chỉ trích năng lực của HoSE trong khâu giám sát thị trường, để tình trạng cổ phiếu kém chất lượng và thao túng chứng khoán ngày càng phát triển đã tạo ra cổ phiếu rác, cổ phiếu lừa đảo...

VAFI cho rằng tình trạng yếu kém như phân tích trên là do công tác bổ nhiệm nhân sự 1 số chức danh chủ chốt trong ban điều hành và Hội đồng quản trị không đạt yêu cầu, thiếu tham vấn từ các bên tham gia thị trường. VAFI đề xuất thuê nhân sự giỏi nước ngoài hoặc những người đã có nhiều kinh nghiệm đảm nhận các vị trí về công nghệ, giám sát, quản lý.