Nghề tư vấn chiến lược tại Việt Nam: Bóng dáng sau nhiều thương vụ sáp nhập lớn

Tại sao bên cạnh nhiều thương vụ mua bán, sáp nhập (M&A) doanh nghiệp hoặc tái cấu trúc doanh nghiệp diễn ra thành công, mang lại kết quả tốt cho chủ doanh nghiệp, thì lại có không ít thương vụ là "trái đắng" thay vì "quả ngọt"?

Có nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng có một điểm chung, là thiếu bóng dáng của nhà tư vấn chiến lược.

Nghề chọn người

19h tối một ngày tháng 7/2018, khu văn phòng cho thuê trên một tầng cao thuộc cao ốc Bitexco Financial Tower (quận 1, Tp.HCM) vẫn sáng đèn.

Tại đây, TS. Vũ Quốc Hiển, thuộc bộ phận Tư vấn chiến lược doanh nghiệp, Công ty TNHH Ernst & Young Việt Nam (EY Việt Nam) miệt mài thuyết trình với nhóm cộng sự về một dự án tái cấu trúc cho một doanh nghiệp thuỷ sản.

"Chúng tôi không có khái niệm làm thêm để tính "over time bonus" (tiền làm ngoài giờ mà một số công ty trả cho nhân viên - PV), miễn còn việc là còn làm, kể cả ngày cuối tuần hay buổi tối", ông Hiển nói với VnEconomy, bên tách cà phê tại quán The Coffee Bean & Tea Leaf ngay dưới chân toà tháp Bitexco.

Con đường đến với nghề tư vấn chiến lược của TS. Vũ Quốc Hiển rất tình cờ, thông qua cuộc gặp mặt với người sếp hiện tại nhờ sự giới thiệu của một người bạn.

Hiển có bằng tiến sỹ chuyên ngành Tài chính doanh nghiệp của Đại học Lugano, Thuỵ Sỹ. Trước đó, ông lấy bằng Cử nhân Tài chính, Đại học Quốc gia Australia và bằng Cao học Tài chính, Đại học Lund, Thuỵ Điển. Nhưng có vẻ như với cựu chuyên viên nghiên cứu cấp cao về cổ phần của một quỹ đầu cơ (hedge fund) Mỹ này, nghề nghiệp hiện tại của ông không phải là lựa chọn như một định hướng lâu dài thời còn cắp sách tới trường.

Hiển từng đạt giải trong một kỳ thi quốc tế môn vật lý, và theo logic thông thường, sẽ trở thành một chuyên gia vật lý với con đường nghiên cứu rộng mở. Nhưng rồi, niềm đam mê với những con số đã đưa Hiển đến với cái nghề "liếc qua báo cáo tài chính là đủ biết một công ty có "ra gì" không".

Hiển nói: "Điểm làm tôi hứng thú nhất với công việc tư vấn chiến lược doanh nghiệp là tôi có cơ hội làm việc với doanh nghiệp thật, vấn đề thật và tôi sẽ tham gia vào việc cải thiện doanh nghiệp đó. Điều này khác với công việc trước đây của tôi ở quỹ đầu cơ, ở đó tôi phân tích cổ phiếu và quyết định đầu tư dựa trên rất nhiều thông tin, tuy nhiên hoàn toàn không có tác động giúp doanh nghiệp tốt lên".

Ông cũng thừa nhận, việc cùng doanh nghiệp xây dựng chiến lược và giải quyết các vấn đề của họ thực sự rất khó khăn, tuy nhiên chính sự khó khăn đó là điều thú vị không cưỡng lại được của công việc tư vấn.

"Càng khó thì niềm vui sau khi vấn đề được giải quyết càng lớn", ông nói.

Không công thức chung

Con đường dẫn Hiển đến với công ty hàng đầu về kiểm toán, kế toán, tư vấn chiến lược và thuế thuộc nhóm "Big Four" không mấy bằng phẳng.

Ông kể, thời gian đầu nhiều lúc cảm thấy nản lòng và stress khi tiến hành làm "due diligence" (khảo sát minh bạch doanh nghiệp), bởi lý thuyết tài chính học được khác xa thực tế phải đối mặt.

Đặc biệt các doanh nghiệp cổ phần hoặc tư nhân của Việt Nam có những đặc tính rất riêng, nên việc áp dụng một công thức chung khi tư vấn là điều không khả thi. Đó là chưa kể tính cách, thói quen và cách ứng xử rất đa dạng của người chủ doanh nghiệp.

Theo ông, bước đầu tiên của tư vấn chiến lược là tìm hiểu công ty, trong đó phân tích hoạt động của công ty thông qua các chỉ số tài chính là một cấu phần rất quan trọng. Có thể hiểu nôm na là các chỉ số tài chính của một công ty giống như các chỉ số xét nghiệm máu của một con người.

"Nền tảng giáo dục chuyên ngành tài chính giúp tôi có một phương pháp luận để đánh giá hiểu được công ty thông qua những con số và xác định nhanh chóng một số vấn đề của một công ty. Bước phân tích các chỉ số tài chính này giúp định hướng đào sâu hơn nữa các vấn đề cốt lõi của công ty", Hiển nói với VnEconomy.

Mặc dù thừa nhận các kiến thức được trau dồi ở trường và kinh nghiệm trong thời kỳ còn làm việc ở quỹ đầu cơ về phân tích và định giá cổ phiếu cũng giúp hiểu được những yếu tố nào có thể giúp công ty nâng cao giá trị cổ phiếu, nhưng TS. Vũ Quốc Hiển cũng phải thừa nhận, trong một số trường hợp, không thể hoàn toàn chiều theo ý kiến cá nhân của người đứng đầu doanh nghiệp.

Đơn giản, bởi họ thường có cá tính rất mạnh, lại không dám tin cậy tuyệt đối nhà tư vấn, do sợ sai lầm có thể khiến họ đánh mất tài sản tích góp được trong bao nhiêu năm.

Một số ông/bà chủ doanh nghiệp lại thích can thiệp vi mô vào công việc chuyên môn của nhà tư vấn, theo tâm lý "tôi trả tiền cho anh thì tôi có quyền làm gì tôi thích, vì đây là công ty của tôi".

Thành bại tại nhân