Masayoshi Son – vị tỷ phú Nhật Bản làm thay đổi cuộc chơi về start-up

Masayoshi Son, vị tỷ phú Nhật Bản đồng thời cũng là Tổng giám đốc Tập đoàn SoftBank, đã làm thay đổi cả cuộc chơi start-up nhờ chiến lược đầu tư liều lĩnh và lượng tiền dồi dào.

Đầu năm 2017, Cheng Wei đã cố gắng từ chối nhận tiền từ nhà đầu tư huyền thoại nổi tiếng rất liều là Masayoshi Son. Cheng nói rằng ông không cần tiền mặt vì ông mới huy động được 10 tỷ USD. Khi đó, Cheng Wei đang là nhà sáng lập và cũng là Giám đốc điều hành của ông lớn dịch vụ đặt xe Trung Quốc Didi Chuxing.

Tốt thôi, Masayoshi Son cho biết, đồng thời nói bâng quơ rằng ông có thể sẽ chuyển hướng sang một trong những đối thủ cạnh tranh với Didi.

Vậy là Cheng phải nhượng bộ và nhận lấy khoản đầu tư 5 tỷ USD, một vòng huy động vốn lớn nhất từ trước đến nay của một start-up công nghệ.

Mới đây, tỷ phú Son cũng thực hiện một chiến lược tương tự. Vào tháng 11/2017, ông công khai cảnh báo Uber Technologies rằng, nếu không có được thỏa thuận mình muốn thì ông sẽ chuyển sang ủng hộ đối thủ của Uber là Lyft. Cuối cùng, Uber cũng phải chấp thuận và nhận lấy 9 tỷ USD vào tuần trước.

Masayoshi Son, Tổng Giám đốc SoftBank

Masayoshi Son trở thành thế lực không thể ngăn cản được trong thế giới công nghệ hồi năm ngoái.

Khi có được sự ủng hộ từ các tên tuổi lớn, trong đó có Thái tử của Ả-rập Xê-út và Tim Cook của Apple, cho Quỹ Tầm nhìn (Vision Fund) trị giá 100 tỷ USD, Son đã mua cổ phần ở một số công ty quan trọng ở các lĩnh vực như đặt xe, chế tạo chip điện tử, chia sẻ văn phòng, xây vệ tinh nhân tạo, sản xuất robot và thậm chí cả hoạt động nuôi trồng cải xoăn trong nhà.

Việc đưa ra các thỏa thuận rất khác biệt của Son khiến cả người hâm mộ lẫn những người phản đối ông đều “đứng ngồi không yên”. Và thương vụ điên cuồng mới nhất cũng không phải là trường hợp ngoại lệ.

Hết thương vụ này đến thương vụ khác, Son buộc các nhà sáng lập phải gặp ông trực tiếp, đề nghị họ nhận tiền nhiều hơn mức họ muốn và sử dụng các đối thủ của họ để gây sức ép và buộc họ phải nhượng bộ.

Cùng với đó, ông khiến các đối thủ phải choáng ngợp với sức ảnh hưởng ngày càng gia tăng, đồng thời làm thay đổi cả cuộc chơi đầu tư vào start-up cho dù có ra sao đi chăng nữa.

“Điều này chưa hề có tiền lệ trước đây”, Steven Kaplan, Giáo sư tại Trường Kinh Doanh Booth thuộc Đại học Chicago – đơn vị đồng sáng lập chương trình khởi nghiệp, cho hay. “Ban đánh giá vẫn xem xét liệu chiến lược trên có hiệu quả hay không”.

Chiến lược đầu tư của Son tỏ ra khác biệt và thách thức. Ông xem mình là một người tin tưởng hoàn toàn vào cuộc cách mạng thông tin, một người ủng hộ cho sự phi thường – một niềm tin rằng một ngày nào đó thì máy tính sẽ vượt qua cả bộ não và thân thể con người.

Tuy nhiên, cũng có nhiều người hoài nghi về kế hoạch của vị Tổng giám đốc SoftBank này. Họ tự hỏi, liệu các công ty dịch vụ đặt xe có thích nghi với việc quản lý tiền tệ. Hoặc các vệ tinh nhân tạo có liên quan gì với hoạt động nuôi trồng trong nhà.

Ông Son, nay 60 tuổi và đã thực hiện hàng trăm khoản đầu tư kể từ khi sáng lập ra SoftBank vào năm 1981. Ông từng là người giàu nhất thế giới khi cơn sốt dot-com vào đỉnh điểm. Tuy nhiên, phần lớn các thương vụ của ông đều thất bại. Danh tiếng của ông đã được gỡ gạc lớn chỉ từ một thương vụ duy nhất: Khoản đầu tư 20 triệu USD trong năm 2000 vào gã khổng lồ thương mại điện tử Trung Quốc là Alibaba Group Holding.

Lượng cổ phần của SoftBank tại Alibaba hiện có giá trị khoảng 15.5 ngàn tỷ Yên (tương đương 138 tỷ USD) – một trong những khoản đầu tư mạo hiểm béo bở nhất mọi thời đại.

Tuy nhiên, nhiều người nghĩ rằng đây phần lớn chỉ là may mắn thôi. Son may mắn một lần? Liệu ông còn có thể lặp lại may mắn đó?

Vị Tổng Giám đốc SoftBank từ chối bình luận về câu chuyện này.

Một phát ngôn viên của SoftBank cho biết thành công của Son vượt qua cả Alibaba và bao gồm các khoản đầu tư vào Sprint, Yahoo! và Supercell – công ty phát triển các trò chơi như Clash Royale.

“1 tỷ USD cho mỗi phút”

Chuỗi thương vụ mới nhất bắt đầu từ tháng 9/2016. Mohammed bin Salman – khi đó là Phó Thái tử của Ả-rập Xê-út – đã bay thẳng tới Tokyo trong lúc đang chật vật tìm cách để đa dạng hóa nền kinh tế và thoát khỏi sự lệ thuộc vào nguồn thu từ dầu. Phó Thái tử đã gặp gỡ tỷ phú Son để tài trợ cho các start-up công nghệ. Chỉ trong gần 1 tiếng đồng hồ, Mohammed bin Salman đã bị thuyết phục và đồng ý trở thành nhà đầu tư khơi mào cho quỹ đầu tư lớn nhất trong lịch sử (Quỹ Tầm nhìn) của Son.

“45 phút đồng hồ và 45 tỷ USD. Vậy là 1 tỷ cho mỗi phút”, Son cho biết trên chương trình truyền hình David Rubenstein Show hồi tháng 9/2017.

Son đã thực hiện 100 khoản đầu tư trong năm ngoái với tổng giá trị lên tới 36 tỷ USD, dựa theo số liệu công ty nghiên cứu Preqin. Con số này còn lớn hơn cả giá trị về phương diện đồng USD của 2 ông lớn hàng đầu Thung lũng Silicon là Sequoia Capital và Silver Lake cộng lại.

Đáng ngạc nhiên hơn về con số trên là SoftBank chủ yếu được hoạt động bởi 1 người duy nhất khi tiến tới các thỏa thuận, khác biệt lớn so với đội ngũ nhiều nhân viên tại các ngân hàng đầu tư tên tuổi như Deutsche Bank, Goldman Sachs và Morgan Stanley. Các “phó tướng” quảng bá về ý tưởng và Son quyết định. Ông được xem là người đàn ông quan trọng duy nhất trong Quỹ Tầm nhìn, trong khi phần lớn các quỹ đầu tư khác có nhiều người với sức ảnh hưởng lớn.

“100% là Masayoshi Son. Thôi được rồi, giảm một chút vậy… 99.9%”, một CEO đã đồng ý bán cổ phần trong công ty mình cho Son cho hay.

Tổng Giám đốc SoftBank thường chỉ đưa thêm người của mình tham gia vào thương vụ khi đó là một thỏa thuận có cấu trúc phức tạp như kiểu thỏa thuận với Uber. SoftBank đã mua phần lớn cổ phần của Uber thông qua chào mua công khai với các khía cạnh pháp lý phức tạp vì ở Uber đang có nhiều tranh cãi trong HĐQT và nhiều nhà đầu tư tham gia vào.

Son có cách tiếp cận các start-up rất khác lạ. Ông mời các nhà sáng lập tới Tokyo để nói chuyện trực tiếp bằng tiếng Anh. Ông thường bắt đầu cuộc nói chuyện với một cuộc họp chính thức tại phòng hội nghị ở tầng 26 của SoftBank. Sau đó, ông cùng những vị khách và nhân viên chuyển sang khu vực ăn uống riêng tư cùng tầng. Những vị khách có thể đi tham quan khu vườn của Son hoặc thư giãn trên các tấm thảm tatami truyền thống. Đầu bếp cá nhân của Son chuẩn bị các món ăn truyền thống Nhật Bản để phục vụ khách. Các tivi màn hình lớn thường dành để chơi trò chơi bóng chày SoftBank Hawks. Và họ bắt đầu trò chuyện đôi chút.

Greg Wyler, CEO của công ty cung cấp vệ tinh nhân tạo OneWeb – vốn nhận 1 tỷ USD đầu tư từ SoftBank vào tháng 12/2016, cho hay: “Ông ấy hỏi rất nhiều. Nếu bạn muốn suy nghĩ thật kỹ và thật nhanh bạn sẽ muốn nghĩ thông qua nghệ thuật của cái khả dĩ (the art of the possible), đó là một trải nghiệm rất tuyệt vời”.

Greg Wyler

Nhân viên của Son thực hiện rà soát đặc biệt trước khi ông gặp gỡ các nhà sáng lập start-up. Vì thế Son đã có thể cảm nhận được là ông có muốn đầu tư hay không trước khi cuộc gặp gỡ bắt đầu. Các câu hỏi của Masayoshi Son thường đặt trọng tâm vào việc thúc giục những người sáng lập start-up phải nghĩ rộng hơn về các cơ hội.

Tháng 5/2017, Eugene Izhikevich được mời tới Tokyo. Ông là chuyên gia thần kinh học nổi tiếng người Nga, cư trú ở San Diego, điều hành start-up tạo nên bộ não cho robot. Đến với Tokyo, Eugene Izhikevich trình bày ý tưởng đầu tư hàng chục triệu USD để phát triển robot, được cho là sẽ được sử dụng rộng rãi trong 1 hoặc 2 thập kỷ tới. “Son ngắt lời khi tôi đang trình bày ý tưởng, và nói rằng ‘tôi hiểu rồi’”, Izhikevich nhớ lại. “Vậy cậu cần bao nhiêu để đạt được tầm nhìn của mình”.

Nhà sáng lập người Nga nhận ra rằng Son muốn đầu tư nhiều hơn số tiền mà start-up đòi hỏi với một điều kiện là ông Izhikevich phải đẩy nhanh tiến trình làm việc. Ông Son không muốn chờ 10 hoặc 20 năm mà muốn có hàng loạt robot ngay trong vòng 3-5 năm. “Robot ở khắp mọi nơi, đó là tầm nhìn chung của chúng ta”. “Tôi phát điên lên khi mọi thứ diễn ra chậm chạp. Ở Masayoshi Son, tôi như tìm được đối tác thích hợp”, Izhikevich nói.

Tháng 7/2017 vừa qua, SoftBank tuyên bố đầu tư 114 triệu USD vào công ty Brain Corp của Izhikevich. Vị chuyên gia người Nga cảm kích về khoản đầu tư nhận được nhưng cũng thừa nhận rằng giờ ông cảm thấy áp lực để đáp ứng kỳ vọng của Masayoshi Son.

Masayoshi Son phần lớn không đụng gì tới việc kinh doanh sau khi ký tấm séc, mặc dù ông vẫn giữ liên lạc với các nhà sáng lập điện thoại hoặc thư điện tử.

Ông có mặt trong hội đồng quản trị của hàng loạt công ty – trong đó có cả Sprint, Alibaba và ARM Holdings, công ty sản xuất chip điện tử mà ông thâu tóm trong năm 2016 với giá 32 tỷ USD. Ông tham gia rất sâu vào hoạt động của Sprint vì Công ty này đang gặp rắc rối.

Trong khi nhiều người vẫn hoài nghi về cơ sở của việc đầu tư nhiều tiền hơn mức được yêu cầu, thì đây là một cách khác để nhìn nhận về “sự liều lĩnh của ông Son năm 2017”.

Entrepreneur là người, do động cơ lợi nhuận, đứng ra sáng lập một doanh nghiệp mới để cung ứng một sản phẩm hay dịch vụ cho một thị trường; sản phẩm hay dịch vụ và thị trường ấy hoàn toàn mới hoặc đang sẵn có.

Ông đã giúp SoftBank thâu tóm một lượng lớn cổ phần ở hàng chục start-up nổi tiếng nhất trên thế giới, bao gồm 2 start-up có giá trị nhất là Uber và Didi. Trong quá trình này, ông đã thể hiện rằng ông có thể giúp đỡ các entrepreneur theo đuổi giấc mơ đầy tham vọng và đắt đỏ của mình chỉ bằng một tờ ngân phiếu. “Đối với tất cả các nhà sáng lập mà tôi đã làm việc chung, Son giờ là cái tên đầu tiên xuất hiện trong danh sách của họ”, Mark Tluszcz, đồng sáng lập công ty đầu tư vốn mạo hiểm Mangrove Capital Partners, cho hay.

Những kẻ hoài nghi

Son phải đối mặt với nhiều hoài nghi trong suốt cuộc đời của mình. Lớn lên ở hòn đảo phía Nam Nhật Bản là Kyushu, ông bị bắt nạt khi còn trẻ vì gốc Hàn Quốc của mình. Bù đắp lại nỗi đau bị bắt nạt, cha của ông thường động viên và ca ngợi ông như là một thiên tài vì sự nhạy bén trong kinh doanh.

Son rời Nhật Bản để đi du học Mỹ ở tuổi 16. Ông khởi đầu sự nghiệp như một entrepreneur khi đang còn ở Đại học Califonia tại Berkeley. Ông mang máy điện tử Space Invaders từ Nhật Bản tới Mỹ, chế tạo ra một thiết bị chuyển điện (an electronic translator) và bán lại với giá 1 triệu USD.

Son thích nói về cách mà ông đã chứng minh những kẻ hoài nghi về ông đã sai lầm sau khi ông trở về Nhật Bản để xây dựng đế chế của mình. Ông đầu tư sớm vào Yahoo! và Yahoo Japan, cũng như Alibaba. Sau đó, ông thâu tóm công ty Vodafone Japan trong khi mọi người cho rằng đây là công ty chẳng còn gì để hy vọng. Và bằng cách thuyết phục Steve Jobs cho ông độc quyền đem iPhone tới Nhật Bản, biến nó thành một đối thủ đáng gờm ở đất nước mặt trời mọc này.

Ca ngợi là thế, nhưng ông cũng nhiều lần vấp ngã. Trong suốt thời kỳ bong bóng dot-com, ông Son là một trong những nhà đầu tư nhiệt huyết nhất – hỗ trợ hơn 800 start-up và tạo ra cái mà ông gọi là “netbatsu” – một kỷ nguyên kỹ thuật số của các công ty đa ngành zaibatsu của Nhật Bản. Tuy nhiên, sau khi bong bóng dot-com vỡ vụn, hầu hết tất cả công ty của ông đều thất bại. Trong thời kỳ u ám đó, Son đã mất đến 70 tỷ USD, một con số vô cùng khổng lồ.

Son không hề sử dụng lại thuật ngữ của những ngày u ám đó, nhưng ý tưởng của ông cũng có đôi chút giống với “netbatsu” cũ. Ông mô tả những người ở các start-up mà ông hỗ trợ là những “đồng chí” (comrades) và nói về cách họ trở thành một “tế bào” của Tập đoàn SoftBank rộng lớn. Ông hay nói về các cơ hội cho các công ty hợp tác với SoftBank – ngay cả khi điểm chung duy nhất giữa họ chỉ là tiền của ông Son.

Chris Lane, Chuyên gia phân tích tại Sanford Bernstein, cho biết 8/10 nhà đầu tư mà ông nói chuyện đều nghi ngờ về vị Tổng Giám đốc SoftBank. Họ xem ông như là một người chấp nhận hàng đống rủi ro trong các khoản đầu tư và không hề có kỹ năng đặc biệt gì trong hoạt động đầu tư công nghệ. Tuy nhiên, ông Lane chỉ nhận thấy một bằng chứng rõ ràng cho các hoài nghi về ông Son: Cổ phiếu Alibaba và các tài sản khác của Softbank sau khi trừ đi tất cả khoản nợ có giá trị hơn 19 ngàn tỷ Yên, nhưng vốn hóa thị trường của SoftBank chỉ 9.8 ngàn tỷ Yên. Giống như trường hợp ông hàng xóm của bạn có va li chứa 1 triệu USD tiền mặt nhưng bạn chỉ trả 500,000 USD cho chiếc va li này vì bạn nghĩ ông ấy sẽ đánh mất phần còn lại trên đường vận chuyển tới nhà của bạn. Những kẻ hoài nghi không tin rằng Son có thể lặp lại may mắn ở Alibaba; họ tin rằng ông sẽ lãng phí những gì mình đang có.

Ông Lane cho hay: “Nếu bạn nghĩ về điều này như là một công ty viễn thông thực hiện các khoản đầu tư chẳng liên quan gì và có khả năng mất tiền, thì có lẽ mua giảm giá là đúng. Nhưng nếu như bạn nghĩ đây là một công ty đầu tư công nghệ tinh vi với lịch sử tốt thì lại là một cơ hội không thể tin được”.

Chuyên gia phân tích này bắt đầu quan sát SoftBank từ tháng 10/2017 với một khuyến nghị mua vì ông tin tưởng vào Masayoshi Son. Ông xem vị Tổng Giám đốc SoftBank như là Warren Buffett của ngành công nghệ. Tuy nhiên, kể từ đó, khoảng cách giữa tài sản của ông Son và giá trị vốn hóa thị trường đã nới rộng từ 41% lên gần 50%.

Son đã nói về việc mất giá thường xuyên khi các nhà đầu tư gọi đến, giọng điệu có lúc bực tức nhưng cũng có lúc vui mừng. Hồi tháng 5/2017, ông so sánh SoftBank như một con ngỗng đẻ trứng vàng.

“Con ngỗng có nhiều giá trị hơn các quả trứng vàng. Tại sao các bạn không nghĩ về điều này. Nếu bạn hỏi tôi, thì tốt hơn là cứ đánh giá thấp công ty vì điều này sẽ tạo ra cơ hội cho sự tăng trưởng”, ông Son nói rõ.

Bài kiểm tra Uber

Có lẽ không khoản đầu tư nào có ảnh hưởng đến danh tiếng của Son nhiều hơn khoản đầu tư ở Uber. Vị Tổng Giám đốc SoftBank đặt cược vào tân Giám đốc điều hành Uber, Dara Khosrowshahi – người đã cam kết điều chỉnh văn hóa độc hại, vượt qua các rào cản về pháp lý và tham gia vào cuộc cạnh tranh ngày càng khốc liệt trước khi hướng Uber tới một đợt chào bán cổ phần lần đầu ra công chúng (IPO) thành công.

Dara Khosrowshahi, Tân CEO của Uber

“Đây là bài kiểm tra rất quan trọng dành cho SoftBank và liệu họ có thể triển khai một lượng lớn tiền cho các khoản đầu tư ở giai đoạn sau hay không”. “Thị trường sẽ đánh giá ông Son bằng đợt IPO của Uber”, ông Lane nhận định.

Ông Son nắm giữ vị trí chỉ huy tiềm năng, người lèo lái công ty qua những giai đoạn khó khăn. SoftBank đã có cổ phần tại các start-up chuyên về đặt xe lớn nhất ở Mỹ, Trung Quốc, Ấn Độ, Brazil và Đông Nam Á.

Bốn trong số các start-up này phải cạnh tranh với một đối thủ khác ở khu vực của họ, bao gồm các thị trường quan trọng như Ấn Độ và Indonesia. Vì thế, ông Son có thể khuyến khích các đối thủ làm hòa với start-up của ông, hợp nhất các công ty ở một số quốc gia nhất định để tiết kiệm hàng tỷ USD tài trợ cho các tài xế và khách hàng. Chẳng hạn, Grab – công ty dịch vụ đặt xe lớn nhất ở Đông Nam Á – có thể mua lại phần lớn chi nhánh của Uber tại khu vực này. Công ty Didi cũng có thể thực hiện động thái mua lại Grab để đẩy nhanh quá trình mở rộng ra bên ngoài Trung Quốc.

Tuy nhiên, ông Son vẫn còn phải đối mặt với một giới hạn. Ông không hề nắm giữ lượng cổ phần đủ để kiểm soát các công ty, bao gồm Uber và Grab. Vì thế, ông không thể buộc họ phải “bắt tay nhau” nếu ban giám đốc hoặc các nhà đầu tư khác phản đối, nhưng ông có thể giúp họ nhận ra các lợi ích kinh tế cho bản thân họ. “SoftBank sẽ cố hết sức để loại bỏ tình trạng cạnh tranh không lành mạnh”, ông Lane chia sẻ.

Về dài hạn, ông Son sẽ phải làm tốt hơn ở khía cạnh kết nối các thương vụ lại với nhau. Đại hội đồng cổ đông thường niên hồi tháng 6/2017 của SoftBank đã khép lại bằng một video tương đối kỳ quặc mà SoftBank sử dụng trong nhiều năm qua để giải thích về tương lai của ngành công nghệ. Video khởi đầu bằng một người đàn ông có mái tóc vàng hoe lang thang giữa đống đổ nát. Chỉ về phía camera, ông nói: “Sầu não là do bản tính con người mà ra. Kể từ lúc bắt đầu, con người đã tìm cách để vượt qua sầu não”.

Video cố gắng giải thích cách công nghệ sẽ kết nối mọi người từ nhiều phía của thế giới và cho phép họ chia sẻ ý tưởng và suy nghĩ của mình. Video kết thúc với hình ảnh người đàn ông tóc vàng hoe lội nước qua một cánh đồng cỏ xanh ngát đẹp tuyệt vời. “Cùng nhau, chúng ta sẽ mở ra cánh cửa tới một thập kỷ mới của sự hạnh phúc và niềm vui sướng”, ông cho hay.

Thậm chí những đồng minh của ông Son cũng mô tả tầm nhìn của ông như là một sự lạc quan thường thấy về tương lai công nghệ - vốn được đề ra bởi nhiều nhà lãnh đạo ngành này: Một ngàn tỷ thiết bị kết nối, dữ liệu được tạo ra sẽ được phân tích bởi trí tuệ nhân tạo (AI) để biến thế giới trở nên tốt đẹp hơn.

Tại hội nghị của SoftBank hồi tháng 7/2017, ông Son đã dành thời gian trả lời các câu hỏi cho rằng Alibaba là thành công duy nhất mà ông có được. Ông gạt bỏ những lời chỉ trích đó bằng cách dẫn ra những thương vụ thành công khác và cho biết khoản đầu tư đã đem về tỷ suất lợi nhuận 44%/năm – bao gồm cả Alibaba và 42% trong số này không đến từ Alibaba.

“Có thể bạn nghĩ rằng ‘ông may mắn vì đã đầu tư vào Alibaba’. Đúng là vậy. Tôi thực sự rất, rất biết ơn Jack Ma. Nhưng đó không phải chỉ nhờ vào may mắn. Nếu bạn liên tục may mắn thì có lẽ đó chính là năng lực của bạn. Có lẽ là vì tôi thông minh”.

Hoặc có lẽ quá quyền lực để có thể bỏ qua.

Anthony Tan, đồng sáng lập Grab, nhớ lại cuộc gặp gỡ đầu tiên với Son vài năm về trước, khi đó tỷ phú Nhật Bản này chỉ mới cân nhắc đầu tư vào Grab mà thôi. Khi cả hai nói chuyện, Son đề cập tới khoản đầu tư sớm dành cho Jack Ma – người từ vị trí một giáo viên trở thành người giàu nhất ở Trung Quốc. “

Nhiều năm về trước, Jack Ma đã ngồi ở đó”, Tan nhớ lại những gì Son nói với ông. “Anthony à, anh nhận tiền của tôi. Đó là tốt cho cả anh và tôi. Nếu anh không nhận tiền thì đó là điều không tốt cho anh chút nào”.

Cũng giống như nhiều người đã gặp gỡ Son, Anthony Tan đã chấp nhận khoản đầu tư.

Tuấn Kiệt (Theo Bloomberg)