Ngồi café với mấy người bạn làm nhiều nghề. Một ông nhà văn xuất thân từ doanh nhân, nói to: “Giá tôi vẫn còn máu kinh doanh thì giờ này tôi bung tiền ra mua ngay những chỗ nhà dân ở quanh khu vực kho Công ty Rạng Đông cháy, nơi đang hoảng loạn tháo chạy và rao bán ấy, chỉ sau một thời gian thôi, là lại lãi to!”. Một ông nhà báo có tiếng, lên giọng thông tỏ: “Chả có để đợi đến phần ông đâu. Đây này, có báo vừa viết, là Rạng Đông tự cháy hay cố tình cháy đấy. Có kế hoạch cả rồi, ông có mà chen vào được!”.
Rạng Đông là cái tên quen thuộc với dân ta rất lâu rồi, từ tận trước thời bao cấp. Ngày ấy, đám cưới, cô dâu chú rể hay được tặng phích nước Rạng Đông. Bóng đèn điện nhiệt dây tóc Rạng Đông treo ngược với phích nước Rạng Đông, nhà nào cũng từng dùng. Cái hình vẽ nửa mặt trời đang mọc lên với những tia nắng hình rẻ quạt, là logo Rạng Đông, thật quen thuộc và đáng tự hào lắm. Nhà máy bóng đèn, phích nước Rạng Đông là một trong những cơ sở công nghiệp lớn của đất nước, ở gần khu công nghiệp Cao Xà Lá (cao su, xà phòng, thuốc lá) và Nhà máy Cơ khí Quang Trung quy mô, nằm sát ngoài Ngã Tư Sở của ngoại thành Hà Nội. Là một cơ sở công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng lớn và thiết yếu, tất nhiên, Rạng Đông được đầu tư lớn, nhất là đất đai để phát triển…
Thế mà Rạng Đông lặng lẽ mất dần ấn tượng trong thời kinh tế thị trường. Nghe đâu đã được cổ phần hóa, Nhà nước nắm phần chủ đạo, rồi cổ phần tuyệt đối, thành của tư nhân 100%. Nhưng Rạng Đông vẫn không phát triển lên được. Ngay cả bóng đèn điện, nó cũng xếp xa sau thị phần của Điện Quang…
Thế rồi, xảy ra vụ cháy cách đây nửa tháng. Giờ xem lại, thì thấy, đó là một sự cố không có gì… hoành tráng cho lắm: Chỉ là cháy kho, không chết người, không lan sang dân cư, tài sản thiệt hại không nhiều, số hóa chất độc hại có thể phát tác vào môi trường cũng chỉ là một con số không cao… Vậy mà rầm rĩ câu chuyện này, nóng bỏng đến tận hôm nay, vẫn chưa thuyên giảm…
Lý do vì sao vậy? Là vì sau vụ cháy này, đã phát lộ ra nhiều những góc nhìn để chỉ ra những yếu kém nhiều mặt của cả công tác quản lý, quy hoạch, của xung đột lợi ích, đảm bảo an sinh, cả về thái độ và cách thức xử lý khủng hoảng, sự cố… Tất cả những điều này, không cần phải đi trực tiếp và mất công tìm hiểu nhiều nguồn tư liệu, chỉ cần đọc những thông tin trên báo chí đưa ra, đã nhận thấy ngay được.
Tại sao cả một hệ thống quản lý xã hội, từ cấp phường tới quận, thành phố, rồi tổng cục và bộ chuyên ngành, có các phát ngôn, khuyến cáo về tác động của hậu quả vụ cháy tới môi trường dân sinh lại mâu thuẫn nhau chan chát đến như vậy? Người dân tất nhiên không biết đâu là đáng tin, càng hoảng loạn. Họ mất niềm tin vì thấy mình không phải là trung tâm quan tâm, bảo vệ của các hành động xử lý sự cố vừa chậm chạp vừa rối nhiễu này.
Phường vừa ra cảnh báo, quận lập tức đe kỷ luật, lãnh đạo thành phố bảo, quan chức đeo mặt nạ phòng độc vào thị sát là phản cảm, thì ngay sau đó, bộ đội hóa học lại “đồng loạt phản cảm”, đều mặt nạ phòng độc, phương tiện trang bị bảo vệ hiện đại. Vị quan chức đầu ngành, đã từng tắm biển trong sự cố Formosa ở Hà Tĩnh lên tiếng, nhà ông ở gần ngay nơi cháy ấy, ông vẫn an tâm. Nhưng thật sự là dân không an tâm. Hàng quán đóng cửa, học sinh rời trường học, số người bị phơi nhiễm thủy ngân là có thật…
Thông tin càng “loạn” lên, nào gian dối, giấu diếm tác hại từ Công ty Rạng Đông, nào cháy thật, cháy giả, cố tình cháy, đất này rộng tới gần 6 héc ta, đã mấy lần xin làm thành dự án bất động sản, là một khu đất vàng trước rất nhiều toan tính… Hà Nội định họp báo rồi lại thôi. Người thì bảo dân rất bức xúc, đồng loạt rao bán nhà, đồng loạt học sinh xin nghỉ học, xin chuyển trường, nhưng người khác lại nói dân không bức xúc, cần phải tuyên truyền để tạo đồng thuận. Cứ thế, rồi “đám cháy” khủng hoảng truyền thông đã lan ra cả các tờ báo quốc tế…
Rõ ràng, sự cố cháy kho Công ty Rạng Đông đã làm lộ ra những “lỗ thủng”, qua đó có thể thấy rất rõ những bất cập của trình độ quản lý xã hội, khả năng ứng phó sự cố môi trường, tiếp đó là những vấn đề về đạo đức kinh doanh, cả tổng thể và sự nghiêm ngặt trong quy hoạch và dân sinh.
Nói theo tinh thần lạc quan, thì sự cố này rất có ích, chính vì đã làm phát lộ ra những “lỗ thủng” này. Và từ đây, nếu các cơ quan chức năng muốn quan sát, tìm hiểu, truy đến cùng để đưa ra đánh giá, thì chắc chắn sẽ còn phát hiện thêm nhiều những vấn đề bất cập khác nữa.
Tất nhiên, việc làm như thế nào để giải quyết được triệt để những bất cập trong quản lý xã hội, việc xây dựng các quy trình cảnh báo và phân cấp trách nhiệm trong ứng phó các sự cố, việc lập lại kỷ cương trong quy hoạch, kỷ luật trong kinh doanh và các vấn đề khác nữa bị phát lộ ra sau vụ cháy kho Rạng Đông, là một câu chuyện giải quyết cần rất nhiều thời gian.
Nguyễn Thành Phong/Nhà đầu tư
