Chính phủ Sri Lanka hiện đứng trước nhiều thách thức khi muốn đòi lại cảng biển chiến lược Hambantota sau khi giao cho Trung Quốc với thời hạn 99 năm vì không thể trả nợ được.
Dự án xây dựng cảng Hambantota
Cảng Hambantota, còn được gọi là cảng quốc tế Ruhunu Magampura, là một cảng tàu quốc tế mới đang được phát triển theo từng giai đoạn tại Hambantota, miền nam Sri Lanka. Cảng sẽ được sử dụng bởi các tàu có lộ trình đi giữa các tuyến vận chuyển đông-tây bận rộn nhất gần Hambantota.
Cảng Hambantota được lên kế hoạch xây dựng từ đầu năm 1977 nhưng sau đó nó đã bị trì hoãn. Dự án này hiện là một phần của kế hoạch phát triển quận Hambantota, bao gồm một sân bay quốc tế, mạng lưới đường sắt và đường cao tốc, một nhà máy lọc dầu và các cơ sở liên quan.
Dự án cảng Hambantota, là một trong bốn cảng đang được phát triển ở Sri Lanka để thúc đẩy nền kinh tế đất nước và tăng cường thương mại.
Cảng sẽ chiếm diện tích hơn 1.600 ha và sẽ là khu vực lớn nhất ở Nam Á. Nó sẽ có khả năng chứa tới 33 tàu chở hàng lớn cùng một lúc.
Khi hoạt động đầy đủ, đây sẽ là một trong những cảng lớn nhất thế giới được xây dựng trên đất liền và sẽ xử lý khoảng 20 triệu TEUs mỗi năm. Đây cũng sẽ là cảng lớn thứ hai được điều hành bởi Cơ quan quản lý cảng Sri Lanka ở nước này (sau cảng Colombo).
Cảng mới đang được xây dựng để giảm lưu lượng tại Cảng Colombo khi nó đã phải một mình xử lý 6.000 tàu mỗi năm. Hambantota gần với các tuyến vận chuyển quốc tế châu Á và châu Âu - Kênh đào Suez và Eo biển Malacca. Các tuyến đường qua Hambantota thường được sử dụng bởi khoảng 36.000 tàu, bao gồm 4.500 tàu chở dầu.
Giai đoạn đầu tiên của cảng được bắt đầu xây dựng vào tháng 1/2008 và nó đã đi vào hoạt động vào tháng 11/2010. Một liên doanh của Tập đoàn Sinohydro và Công ty Cơ khí Cảng Trung Quốc (CHEC) đã được ký hợp đồng cho giai đoạn đầu tiên xây dựng cảng. Trong khi đó, phía Cảng vụ Sri Lanka sẽ cung cấp các kỹ sư giám sát dự án.
Giai đoạn đầu tiên được hoàn thành với chi phí 361 triệu USD. Ngân hàng Exim Trung Quốc đã đóng góp khoảng 85% tài chính trong khi 15% còn lại được cung cấp bởi Cảng vụ Sri Lanka. Nhưng để có được khoản vay này, Sri Lanka đã phải chấp nhận hợp đồng với 'đứa con cưng' của Bắc Kinh, China Harbor, với tư cách là người xây dựng cảng.
Đó là một yêu cầu điển hình của Trung Quốc cho các dự án của mình trên khắp thế giới, thay vì cho phép một quy trình đấu thầu mở.
Việc xây dựng các kho chứa và các cơ sở hầm ngầm đã được bắt đầu vào tháng 10/2009 và hoàn thành vào năm 2011 với giá trị 76.5 triệu USD. Công ty Xây dựng Han Quin Engineering của Trung Quốc là nhà thầu cho việc này.
Giai đoạn thứ hai đã được tiếp tục triển khai vào năm 2014 với chi phí 810 triệu USD. Khoản tiền này cũng cũng được cung cấp bởi Ngân hàng Exim của Trung Quốc. China Communications Construction (CCCC), công ty mẹ của CHEC, đã được trao hợp đồng xây dựng cho giai đoạn hai vào tháng 1/2011.
Giai đoạn thứ ba của cảng Hambantota dự kiến sẽ hoàn thành vào năm 2023. Nơi đây sẽ được xây dựng thêm một xưởng đóng tàu. Trong khi đó, một khu vực miễn thuế đang được thiết lập gần khu vực cảng để đóng tàu, sửa chữa và nhập kho, với khoản đầu tư ước tính khoảng 550 triệu USD.
Khu vực cảng sẽ bao gồm các cơ sở nghiền, lưu trữ và đóng bao xi măng, một nhà máy sản xuất, lưu trữ và đóng gói phân bón, cơ sở phân phối LP Gas, một tổ hợp kho bãi, một cơ sở lắp ráp xe, nhà máy bột, một cơ sở chế biến và đóng gói thực phẩm và nhập khẩu liên quan khác doanh nghiệp xuất khẩu.
Đánh đổi của một khu vực chiến lược quốc gia
Qua nhiều năm xây dựng và đàm phán lại với Công ty Cơ khí Cảng Trung Quốc, một trong những doanh nghiệp nhà nước lớn nhất Bắc Kinh, song dự án phát triển cảng Hambantota vẫn được đánh giá là một thất bại, như dự đoán. Với hàng chục ngàn tàu đi ngang qua một trong những tuyến đường vận chuyển bận rộn nhất thế giới, cảng Hambantota chỉ thu hút được 34 tàu trong năm 2012. Và sau đó khu vực nơi đây đã thuộc về Trung Quốc.
Chính phủ mới của Sri Lanka đã đấu tranh để thực hiện thanh toán cho khoản nợ mà người tiền nhiệm trước đó đã thực hiện. Dưới áp lực nặng nề và sau nhiều tháng đàm phán, chính phủ nước này đã phải bàn giao cảng và hơn 6.000 ha đất xung quanh khu vực cảng cho Trung Quốc trong 99 năm.
Việc Trung Quốc tham gia xây dựng cơ sở hạ tầng ở Sri Lanka trở thành một phần trong Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc, khiến New Delhi lo sợ Bắc Kinh sẽ dùng cảng gần bờ biển phía nam Ấn Độ cho mục đích quân sự và chiến lược tương lai.
Vụ việc này là một trong những ví dụ sinh động nhất về việc Trung Quốc sử dụng các khoản vay và viện trợ đầy tham vọng để có được ảnh hưởng trên toàn thế giới và sẵn sàng chơi lớn để có được nó.
Mặc dù các quan chức và nhà phân tích Trung Quốc đã khăng khăng rằng Trung Quốc quan tâm đến cảng Hambantota hoàn toàn là thương mại, nhưng các quan chức Sri Lanka nói rằng ngay từ đầu, khả năng tình báo và chiến lược của vị trí cảng đã là một phần của các cuộc đàm phán.
Khi các quan chức Sri Lanka trở nên tuyệt vọng trong việc xóa nợ trong những năm gần đây, các yêu cầu của Trung Quốc đã tập trung vào việc bàn giao vốn chủ sở hữu tại cảng thay vì cho phép nới lỏng các điều khoản trước đó.
Mặc dù thỏa thuận đã xóa khoản nợ khoảng 1 tỷ USD cho dự án cảng, Sri Lanka vẫn nợ Trung Quốc nhiều hơn bao giờ hết, vì các khoản vay khác vẫn còn đó và lãi suất vẫn cao hơn nhiều so với các nhà cho vay quốc tế khác.
"Thỏa thuận phải được đàm phán lại. Việc bàn giao một bến cảng kinh tế quan trọng về mặt chiến lược là không thể chấp nhận được. Điều đó đáng lẽ chúng ta phải kiểm soát", Tổng thống Gototti Rajapaksa nói.
