Báo cáo kết quả kiểm toán năm 2018 của Kiểm toán Nhà nước gửi đến kỳ họp thứ 7 (Quốc hội khóa XIV) cho biết hầu hết các dự án sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi đều được các nhà tài trợ đánh giá hiệu quả sau khi hoàn thành dự án.
Chỉ định thầu cho nhà thầy Trung Quốc hơn 13.750 tỷ
Tuy nhiên, qua kiểm toán các dự án cho thấy, hiệu quả sử dụng chưa tương xứng, chất lượng công trình chưa cao, công nghệ chưa thực sự tiên tiến, chưa tương xứng với nguồn lực đầu tư. Các định mức, đơn giá vật tư đặc thù quá cao, tổng mức đầu tư thay đổi nhiều lần, giải ngân chậm.
Việc đàm phán, ký kết Hiệp định vay vốn gặp những ràng buộc bất lợi dẫn đến phải chỉ định thầu cho nhà thầu nước ngoài như: Dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông phải chỉ định thầu cho nhà thầu Trung Quốc hơn 13.750 tỷ đồng chiếm 77% tổng mức đầu tư.
Sử dụng hàng hoá, dịch vụ có nguồn gốc từ bên cho vay, sử dụng tư vấn quốc tế với chi phí cao, thanh toán phần nội tệ bằng tiền nước ngoài làm tăng chi phí; phê duyệt văn kiện còn hạn chế phải hủy bỏ hoặc giá trị thực hiện thấp và phải điều chỉnh bổ sung Hiệp định.
Phê duyệt, sử dụng vốn vay chi thường xuyên; chưa giải ngân hết kế hoạch vốn, giải ngân chậm, sai cơ cấu vốn, tỷ lệ thấp trong khi Hiệp định đã hết hiệu lực; rút vốn vay khi chưa có nhu cầu hoặc vượt nhu cầu.
Bộ GTVT tự ý điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông lên 18.000 tỷ đồng.
Đàm phán nhiều điều khoản bất lợi trong hợp đồng; kiểm soát tỷ giá chưa tốt làm tăng số nhận nợ; lựa chọn phương thức thanh toán chưa đảm bảo tính kinh tế. Thanh toán thuế GTGT sai quy định, không đúng Hiệp định.
Cụ thể, dự án đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông thì số thuế GTGT tăng thêm 12,5 tỷ đồng (số thuế GTGT phải nộp tăng thêm 2,9 tỷ đồng, thuế GTGT giảm khấu trừ 9,6 tỷ đồng), phần doanh thu tính thuế thu nhập doanh nhiệp tăng tương ứng 125 tỷ đồng.
Dự án đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông cũng hạch toán phần trả nợ gốc, phí cam kết, phí quản lý vào chi phí đầu tư.
Tự ý điều chỉnh tổng mức đầu tư hơn gấp đôi
Cũng tại dự án "tai tiếng" này, Bộ GTVT lập, thẩm định, phê duyệt điều chỉnh dự án, điều chỉnh tổng mức đầu tư từ 8.770 tỷ đồng lên hơn 18.000 tỷ đồng (tăng hơn 9.230 tỷ đồng, tương đương hơn 205%) khi chưa báo cáo Thủ tướng để xem xét và chỉ đạo xin chủ trương của Quốc hội về việc điều chỉnh dự án đầu tư.
Bên cạnh đó, Kiểm toán Nhà nước còn chỉ ra một số sai phạm tại dự án đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông như: Chưa có quy định cụ thể về mức lương, nhu cầu, mức độ cần thiết trong việc thuê chuyên gia tư vấn quốc tế, trong khi chi phí này rất lớn.
Tư vấn giám sát do bên tài trợ vốn chỉ định, phía Việt Nam không thể thay thế. Việc điều chỉnh dự án chưa đảm bảo quy định, thay đổi biện pháp thi công khi chưa có dự toán chi tiết...
Đường sắt Cát Linh - Hà Đông dài 13 km trên cao, điểm đầu tại ga Cát Linh, điểm cuối tại ga Yên Nghĩa (Hà Đông), toàn bộ 12 nhà ga trên cao và khu Depot dưới mặt đất, đường ray đôi khổ 1.435 mm.
Đến nay, Bộ trưởng GTVT Nguyễn Văn Thể cũng chưa thể biết lúc nào tàu Cát Linh - Hà Đông chạy.
Dự án có 13 đoàn tàu, mỗi đoàn 4 toa. Thời gian khai thác 3-5 phút/chuyến, tương lai 2 phút/chuyến; tốc độ thiết kế tối đa 80 km/h, tốc độ khai thác bình quân là 35 km/h.
Dự án do chủ thầu Trung Quốc thực hiện. Ban đầu, thời gian dự kiến triển khai dự án từ tháng 11/2008 đến tháng 11/2013 hoàn thành, tổng mức đầu tư hơn 552 triệu USD (trong đó gồm nguồn vốn Chính phủ kết hợp với vốn vay ODA của Trung Quốc).
Tuy nhiên, với tiến độ chậm, đến tháng 10/2011, dự án mới chính thức triển khai và điều chỉnh tổng mức đầu tư lên hơn 868 triệu USD (hơn 18.000 tỷ đồng).
Công trình đã lỗi hẹn vận hành thương mại đến 8 lần. Tại buổi họp báo của Bộ GTVT ngày 28/3, đại diện Ban quản lý dự án Đường sắt một lần nữa khẳng định đang chỉ đạo tổng thầu hoàn thiện hồ sơ nghiệm thu, phấn đầu hoàn thành trong tháng 4. Đến nay, dự án vẫn là dấu hỏi lớn cho dư luận: "Đến lúc nào mới chính thức vận hành?".
Thắng Quang/Nhà Đầu Tư
