Đằng sau sự sụp đổ của chuỗi cà phê Trung Quốc Luckin Coffee là mạng lưới làm giả số liệu trắng trợn trên quy mô lớn.
Startup Trung Quốc Luckin Coffee Inc. từng tăng trưởng chóng mặt và vượt qua chuỗi cà phê Mỹ Starbucks về số lượng cửa hàng. Định giá của Luckin tăng gấp đôi lên 12 tỷ USD chỉ 8 tháng sau khi lên sàn, làm hài lòng nhiều nhà đầu tư lớn tại Mỹ, theo Wall Street Journal (WSJ).
Tuy nhiên, ngày 12/4, cú sốc gian lận doanh thu của Luckin đã gây nên một cơn địa chấn với công ty 3 năm tuổi này, khiến cổ phiếu sụt 75% giá trị chỉ trong một đêm.
Từ đó đến nay, các cơ quan chức năng đang đào sâu điều tra sổ sách của Luckin, hàng loạt lãnh đạo công ty bị sa thải, còn sàn chứng khoán muốn loại bỏ cổ phiếu này, nhưng chưa ai giải thích những gì đằng sau startup tăng trưởng và sụp đổ với tốc độ phi mã này.
Giờ đây, tấm màn phía sau đang bắt đầu được hé mở.
Sự sụp đổ nhanh chóng của Luckin Coffee gây ra cú sốc và thiệt hại nặng nề với các nhà đầu tư. Ảnh: WSJ.
Quy mô lớn và sự táo tợn trong gian lận của Luckin từ trước khi IPO (niêm yết cổ phiếu lần đầu ra công chúng) trên sàn Nasdaq năm ngoái đã khiến các nhà đầu tư quốc tế choáng váng, còn các nhà lập pháp phải bối rối. Đây là công ty niêm yết trên sàn chứng khoán chỉ trong vòng chưa đầy 2 năm từ khi ra đời.
Sự sụp đổ bất ngờ của Luckin gây ra cú sốc với các quỹ đầu cơ, quỹ tương hỗ và quỹ hưu trí, cũng như các nhà đầu tư cá nhân, với những tổn thất nặng nề.
Ngày 11/5, Luckin sa thải giám đốc điều hành Jenny Qian, và giám đốc hoạt động Jian Liu, nhưng không cung cấp nhiều thông tin. Công ty này cũng đình chỉ hoặc cho nghỉ phép với 6 lãnh đạo cấp cao khác.
Sự trỗi dậy và sụp đổ nhanh chóng mặt
Trong chưa đầy 2 năm từ khi ra đời, Luckin Coffee đã thực hiện IPO. Và sự sụp đổ của công ty này thậm chí còn nhanh hơn thế.
Luckin Coffee ra đời vào giữa năm 2017 ngay giữa cuộc bùng nổ về gọi vốn của các startup công nghệ Trung Quốc. Trước IPO, công ty này đã huy động được hơn 500 triệu USD từ các nhà đầu tư gồm BlackRock Inc., quỹ đầu tư quốc gia Singapore GIC cùng nhiều quỹ đầu tư của Mỹ và Trung Quốc.
Luckin được thành lập bởi chủ tịch Charles Lu, CEO Qian - những người đã đưa công ty trở thành một startup tạo ra thay đổi lớn trong ngành kinh doanh cà phê tại Trung Quốc vốn do Starbucks thống trị.
Nhân viên pha chế tại một cửa hàng Luckin Coffee ở Bắc Kinh. Ảnh: WSJ.
Công ty này xây dựng chiến lược xoay quanh ứng dụng di động, trong đó gửi các phiếu mua cà phê miễn phí cho hàng chục triệu người và mã giảm giá sâu cho những lần mua sau. Chính sách này khiến cho giá một cốc latte của Luckin chỉ còn 12 NDT, tương đương 1,67 USD, chỉ bằng 1/3 so với đồ uống tương tự tại Starbucks.
Khách hàng của Luckin đặt đồ uống và thanh toán qua ứng dụng nên không cần có nhân viên thu ngân. Công ty này cũng cam kết giao hàng trong 30 phút. Luckin khẳng định với các nhà đầu tư rằng việc thu thập dữ liệu khách hàng giúp công ty tối ưu hóa doanh thu và hiệu quả hoạt động chuỗi cung ứng.
Tháng 5/2018, chỉ 7 tháng sau khi khai trương điểm bán hàng đầu tiên, Luckin đã có thêm 500 cửa hàng tại hơn 10 thành phố. Công ty này quảng cáo rằng sử dụng cà phê arabica cao cấp nhập từ Mỹ Latinh và châu Phi, Si-rô từ Italy và sữa từ New Zealand. Công ty cũng sử dụng máy cà phê cao cấp của Thụy Sĩ và tuyển những chuyên gia pha chế từng đoạt giải thưởng về để sáng tạo công thức đồ uống.
Chỉ một năm sau khi thành lập, Luckin được định giá 1 tỷ USD sau vòng gọi vốn vào tháng 6/2018. Khoản tiền đầu tư này giúp công ty liên tiếp mở thêm cửa hàng mới, trong đó nhiều nơi gần với cửa hàng Starbucks.
Charles Lu, chủ tịch, đồng sáng lập của Luckin Coffee, tại sự kiện IPO trên sàn Nasdaq ngày 17/5/2019. Ảnh: WSJ.
Tháng 5/2019, Luckin huy động được 651 triệu USD qua IPO tại Mỹ, đưa định giá công ty lên khoảng 5 tỷ USD trong phiên giao dịch đầu tiên. Ở quê nhà Tây An, Luckin tổ chức bữa tiệc lớn để ăn mừng sự kiện này với sự tham gia của hàng trăm đối tác, nhà đầu tư, giới ngân hàng và luật sư.
Tại đây, CEO Qian tuyên bố mục tiêu tiếp theo của Luckin là có 10.000 cửa hàng tại Trung Quốc vào năm 2021. Thời điểm đó, Starbucks có gần 4.000 cửa hàng tại nước này.
Mạng lưới gian lận táo tợn và phức tạp
Tuy nhiên, WSJ dẫn nguồn tin thân cận cho biết một tháng trước IPO, một nhóm nhân viên của Luckin đã bắt đầu làm giả các giao dịch bán hàng trên hệ thống bằng cách dùng tài khoản cá nhân để mua hàng loạt phiếu cà phê. Hành động này đã giúp Luckin khai khống doanh thu khoảng 200 - 300 NDT (28 - 42 triệu USD), theo nguồn tin trên.
Sau đó, thủ đoạn ngày càng phức tạp hơn. Cuối tháng 5/2019, đơn hàng bắt đầu tăng vọt nhờ loạt phiếu mua cà phê được bán cho vô số khách hàng doanh nghiệp.
Bên cạnh việc bán phiếu mua cà phê cho những khách hàng thực như hãng hàng không hay ngân hàng, số liệu cho thấy rất nhiều giao dịch của Luckin được thực hiện với hàng loạt công ty vô danh trên khắp Trung Quốc. Những công ty này liên tục mua số lượng lớn phiếu cà phê của Luckin và đôi khi đặt mua vào ban đêm.
Ví dụ, công ty Qingdao Zhixuan Business Consulting Co. Ltd., có trụ sở tại tỉnh Quảng Đông, từng mua phiếu cà phê Luckin với tổng giá trị 960.000 NDT (134.000 USD) trong một lần đặt. Công ty này cũng đặt một trăm đơn hàng tương tự trong khoảng thời gian từ tháng 5 - 11/2019.
Theo phân tích của WSJ, hoạt động này đã tạo ra cho Luckin hơn 1,5 tỷ NDT (210 triệu USD) doanh thu từ khách hàng doanh nghiệp.
Một mặt ghi nhận doanh thu từ các đơn hàng doanh nghiệp khổng lồ, Luckin cũng thực hiện thanh toán cho hàng chục nhà cung cấp nguyên liệu đầu vào, vận chuyển và dịch vụ nhân sự. Trên thực tế, cho tới tháng 4 và tháng 5/2019, nhiều “nhà cung cấp” này không tồn tại.
Theo nguồn tin thân cận với Luckin, gần đây, nhà chức trách Trung Quốc đã kiểm tra hệ thống của Luckin và phát hiện hàng loạt khoản thanh toán đáng ngờ trị giá hơn 1 tỷ NDT (khoảng 140 triệu USD). Tài liệu ghi chép cho thấy những khoản thanh toán này được thực hiện bởi một nhân viên tên Liang, nhưng người này không tồn tại, nguồn tin cho biết.
CEO Jenny Qian (bên phải) bị sa thải sau khi gian lận của Luckin bị phanh phui. Ảnh: WSJ.
WSJ dẫn tài liệu nội bộ và một nguồn tin thân cận cho biết CEO Qian của Luckin là người thông qua các khoản thanh toán trên và trong một vài trường hợp bà này thậm chí tham gia giám sát quá trình thanh toán. Theo nguồn tin, các khoản thanh toán này không được thông qua giám đốc tài chính - người sau đó không còn giám sát bộ phận tài chính của công ty. CFO Reinout Schakel của Luckin từ chối bình luận về thông tin này.
Hồ sơ đăng ký của các doanh nghiệp mua phiếu cà phê và những “nhà cung cấp” nhận thanh toán từ Luckin cho thấy mối liên hệ với chính Luckin, chủ tịch Lu hoặc 2 công ty trước đó của Lu. Một số công ty đăng ký chung địa chỉ và thông tin liên hệ với chi nhánh của CAR Inc. hoặc Ucar - hai startup được Lu sáng lập trước đó. Một số khác có cùng địa chỉ email với nhân viên của các công ty này.
Một vài công ty khác có liên quan tới họ hàng hoặc người thân của ông Lu. Ví dụ, Date Yingfei (Beijing) Data Technology Development Co. Ltd., công ty thường xuyên mua phiếu cà phê Luckin, có số điện thoại trùng với một chi nhánh của CAR Inc.
Còn công ty Zhengzhe International Trade (Xiamen) Co. xuất hiện trong sổ sách là nhà cung cấp nguyên liệu đầu vào cho Luckin. Cả hai công ty có chung một đại diện pháp lý - Wang Baiyin, bạn học cũ của Lu. Ông này nắm giữ 60% cổ phần Date và 95% Zhengzhe.
Nguyễn Duy
Theo Zing
