Để đổi mới sản xuất nông nghiệp, việc đẩy mạnh liên kết là một đòi hỏi tất yếu. Chính vì vậy, việc thành lập các hợp tác xã (HTX), liên hiệp HTX kiểu mới được coi là giải pháp trọng tâm gắn kết từng nông hộ nhỏ lẻ thành vùng sản xuất theo chuỗi, có sự tham gia của doanh nghiệp. Tuy nhiên, mục tiêu đến năm 2020 có 15.000 HTX, liên hiệp HTX hoạt động hiệu quả vẫn là chặng đường gian nan nếu những điểm nghẽn về cơ chế, chính sách và nguồn nhân lực không được giải quyết dứt điểm.
Chỉ 12% hoạt động hiệu quả
Theo báo cáo của Bộ NNPTNT, tính đến hết tháng 6.2018, cả nước có 39 liên hiệp HTX và 12.596 HTX đang hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, so với thời điểm cuối năm 2017 tăng 17 liên hiệp và 908 HTX. Chỉ tính riêng trong 6 tháng đầu năm 2018, số HTX nông nghiệp được thành lập mới là 1.143 đơn vị (tốc độ tăng gấp 2,5 lần so với cùng kỳ năm 2017). Hiện, cả nước có hơn 4,1 triệu thành viên HTX nông nghiệp.
Bộ NNPTNT đặt mục tiêu đến năm 2020 có 15.000 HTX hoạt động hiệu quả. Ảnh: T.L
Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ: Thành lập HTX là nhiệm vụ bắt buộc
Phát biểu chỉ đạo hội nghị trực tuyến triển khai Quyết định số 461 của Thủ tướng Chính phủ về Đề án 15.000 HTX tổ chức cuối tuần qua, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ khẳng định, thành lập HTX là nhiệm vụ bắt buộc, là mệnh lệnh để thực hiện chủ trương của Đảng, nghị quyết của Quốc hội, quyết định của Chính phủ, chủ thể vẫn là người nông dân, là đầu mối để đưa sản xuất nông nghiệp lên sản xuất lớn, phát huy vai trò kinh tế hộ, tăng cường liên kết HTX với nông dân, các nhà khoa học.
Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ yêu cầu phải hoàn thiện khung khổ pháp lý để tái cơ cấu nông nghiệp, phát triển kinh tế hợp tác mà nòng cốt là HTX. Về nguồn lực, Phó Thủ tướng cho rằng, ngoài vốn ngân sách, vốn từ chương trình mục tiêu quốc gia thì vốn tín dụng rất quan trọng và đề nghị Ngân hàng Nhà nước sớm ban hành nghị định sửa đổi Nghị định 55, tập trung vốn hơn nữa cho lĩnh vực nông nghiệp, nông dân, nông thôn.
Cùng với quá trình thành lập mới, việc thanh lọc các đơn vị hoạt động kém hiệu quả cũng được các địa phương thực hiện. Theo đó, từ ngày 1.7.2013 đến tháng 12.2017, đã có 2.366 HTX nông nghiệp đã giải thể, sáp nhập. Tuy nhiên, hiện vẫn còn 795 HTX ngừng hoạt động nhưng chưa được giải thể (chiếm 6,8%).
Qua phân loại 9.266 HTX nông nghiệp năm 2017 cho thấy, số HTX hoạt động tốt chỉ chiếm 12% (1.115 HTX); 34,3% hoạt động khá (3.148 HTX); 41,3% đạt mức trung bình (3.830 HTX) và có tới 12,4% HTX xếp loại yếu (tương đương với 1.143 đơn vị). Các HTX hoạt động kém hiệu quả thì thu nhập của HTX và thành viên thấp là điều dễ hiểu, hiện bình quân thu nhập của HTX mới đạt 980 triệu đồng/đơn vị/năm; thu nhập bình quân của thành viên là 1,8 triệu đồng/người/tháng.
Thừa nhận thực tế này, ông Ma Quang Trung - Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn (Bộ NNPTNT) cho biết, sau khi đăng ký lại, hiện vẫn còn tồn tại nhiều HTX đông thành viên, hoạt động chủ yếu ở lĩnh vực cung cấp dịch vụ đầu vào (hiện chiếm khoảng 60%), tập trung nhiều ở khu vực Đồng bằng sông Hồng (khoảng 3.000 HTX). Do đông thành viên, hoạt động của HTX khó quản lý, liên kết của các thành viên lỏng lẻo và không quan tâm đến sự phát triển của HTX dẫn đến vai trò của HTX với thành viên còn hạn chế.
Chính vì số thành viên tham gia HTX so với số hộ nông dân sản xuất riêng lẻ chiếm tỷ lệ không cao nên sản xuất nông nghiệp của Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào nông hộ nhỏ lẻ, vai trò của kinh tế tập thể vẫn rất mờ nhạt. Do số lượng HTX hoạt động kém hiệu quả còn tương đối lớn, thu nhập của HTX và thành viên thấp nên tỷ trọng của kinh tế tập thể đóng góp cho nền kinh tế chỉ được khoảng 1%.
Theo ông Ma Quang Trung, một trong những lý do dẫn đến những yếu kém của HTX tồn tại trong thời gian dài dù Luật HTX đã ban hành và thực hiện được gần 5 năm là do trình độ quản trị của cán bộ HTX còn hạn chế (khoảng 60% cán bộ HTX nông nghiệp chưa học hết PTTH) dẫn đến việc tổ chức quản lý và xây dựng phương án sản xuất kinh doanh còn nhiều khó khăn (chỉ 48,5% số HTX nông nghiệp xây dựng và thực hiện phương án sản xuất kinh doanh).
Đó là chưa kể, phần lớn HTX thiếu vốn, cơ sở hạ tầng nghèo nàn; việc quản lý tài chính ở nhiều đơn vị chưa được nghiêm túc. Có nhiều nơi địa phương chưa quan tâm đúng mức đến hoạt động của HTX, ngược lại có những địa phương lại can thiệp quá sâu, khiến HTX không đơn thuần là một đơn vị sản xuất kinh doanh mà bị “hành chính hóa” khi phải thực hiện cả những nhiệm vụ chính trị, xã hội khác.
Bức tranh không mấy sáng sủa này của HTX cho thấy, tham vọng thành lập mới 15.000 HTX hoạt động hiệu quả không phải là điều dễ dàng.
Bao giờ lấy lại vàng son?
HTX đã từng có một thời kỳ phát triển rực rỡ rồi lụi tàn bởi những yếu kém trong quản lý và phương thức hoạt động. Đến nỗi có một thời nhắc đến HTX nông nghiệp là người ta nghĩ đến sự trì trệ. Chính vì vậy, muốn lấy lại những gì đã mất, để người dân có cái nhìn khác về HTX, rõ ràng cần có một cách làm mới. Ở đó, quyền lợi của mỗi thành viên phải được coi trọng.
HTX nhãn lồng Nễ Châu, xã Hồng Nam, TP.Hưng Yên (Hưng Yên) là một ví dụ. Dù vụ nhãn năm nay được mùa lớn, gây áp lực không nhỏ lên thị trường tiêu thụ nhưng các thành viên của HTX này, vẫn ung dung vì đầu ra đã có HTX lo với giá ổn định. Bà Trần Thị Bắc - Chủ tịch HĐQT kiêm Giám đốc HTX cho biết, HTX nhãn lồng Nễ Châu đang quản lý 22,8ha nhãn, trong đó có 10ha được sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, sản lượng dự kiến đạt 380 – 400 tấn. “Dù sản lượng tăng đáng kể nhưng chúng tôi cũng không quá lo lắng vì đã có một số DN, siêu thị đến ký hợp đồng tiêu thụ với giá 30.000 – 40.000 đồng/kg”-bà Bắc cho biết.
Hiện, nhãn của HTX cũng đã theo các chuyến bay của Vietnam Airline từ sân bay Nội Bài tỏa đi muôn hướng. Chưa dừng lại ở đó, HTX đang có tham vọng đầu tư dây chuyền, máy móc làm nhãn đóng hộp để nâng cao giá trị gia tăng cho trái nhãn. Rõ ràng, nếu chỉ có từng nông hộ nhỏ lẻ, bà con khó làm được việc này.
Trong cuộc trao đổi với báo chí bên lề hội nghị trực tuyến triển khai thực hiện hiện Quyết định số 461/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về Đề án phát triển 15.000 HTX, liên hiệp HTX nông nghiệp hoạt động hiệu quả đến năm 2020 sáng ngày 18.8, Bộ trưởng Bộ NNPTNT Nguyễn Xuân Cường cũng coi HTX nhãn lồng Nễ Châu là một hình mẫu cho mô hình HTX kiểu mới. Ở đó, các thành viên là một mắt xích trong chuỗi liên kết, HTX xây dựng các phương án sản xuất kinh doanh hiệu quả, kết nối với DN để tiêu thụ sản phẩm cho bà con.
Với hy vọng sẽ có thêm nhiều Nễ Châu trong tương lai, Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường cho rằng, 15.000 HTX phải trở thành hạt nhân để liên kết với DN, từ đó tạo thành hệ thống để đồng trục 8,6 triệu hộ nông dân cùng các HTX, các DN tạo thành chuỗi khép kín từ khu vực tổ chức sản xuất, vùng nguyên liệu, chế biến và xúc tiến thương mại, hoàn chỉnh chu trình sản xuất khép kín trên cơ sở đảm bảo mục tiêu chuỗi giá trị ngành hàng nông nghiệp.
“Nếu HTX làm đúng nghĩa, tự nguyện, theo hướng thị trường, chắc chắn mô hình này sẽ trở thành thành tố quan trọng trong tái cơ cấu nông nghiệp”- Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường khẳng định.
Anh Thơ
Theo Dân Việt
