Dân số già "ngăn bước" tăng trưởng
So với các quốc gia đã từng trải qua tình trạng già hóa dân số như Việt Nam hiện nay, cả trình độ phát triển kinh tế lẫn thu nhập bình quân của Việt Nam đều thấp hơn.
Viễn cảnh “chưa giàu đã già” có nghĩa là Việt Nam sẽ phải đối mặt với một loạt thách thức quan trọng, mà để giải quyết sẽ không tránh khỏi những lựa chọn chính sách khó khăn.
Nhận định này được đưa ra trong báo cáo “Việt Nam: Thích ứng với xã hội già hóa” công bố mới đây bởi Ngân hàng Thế giới và Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA).
Theo phân tích, với tỷ lệ sinh giảm và tuổi thọ tăng, người cao tuổi dự kiến sẽ chiếm từ 10 – 20% dân số Việt Nam vào năm 2035. Tỷ lệ phụ thuộc tuổi già của Việt Nam, được tính bằng số người trên 65 tuổi chia cho số người trong độ tuổi lao động, ước tính sẽ tăng gấp đôi, từ 0,11 năm 2019 lên 0,22 năm 2039.
Tốc độ tăng trưởng dài hạn trong giai đoạn 2020 – 2050 sẽ chậm lại 0,9 điểm phần trăm so với 15 năm qua, khi Việt Nam chuyển dần sang cơ cấu dân số già.
Bên cạnh đó, việc đáp ứng nhu cầu của một xã hội già hóa cũng được dự báo sẽ tiêu tốn thêm từ 1,4 – 4,6% GDP. Việc mở rộng phạm vi bao phủ và cải thiện chất lượng dịch vụ tất yếu sẽ dẫn đến tăng chi phí tài khóa.
Giải pháp từ bài học kinh nghiệm của Nhật Bản
Ngân hàng Thế giới đã đưa ra một số khuyến nghị để Việt Nam có thể quản lý tình trạng già hóa dân số một cách hiệu quả, dựa trên bài học kinh nghiệm ở các quốc gia khác đã trải qua quá trình chuyển đổi nhân khẩu học tương tự, ví dụ như Nhật Bản.
Các khuyến nghị này bao gồm những cải cách cần thiết để cải thiện sự tham gia của lực lượng lao động và nâng cao năng suất, tăng cường hiệu quả chi tiêu công và củng cố hệ thống cung cấp dịch vụ.
Báo cáo cũng khuyến nghị các hành động chính sách trong bốn lĩnh vực chịu ảnh hưởng nhiều nhất từ xu hướng già hóa là thị trường lao động, lương hưu, y tế và chăm sóc người cao tuổi.
Đơn cử, cải thiện năng suất có thể được thúc đẩy bởi những thay đổi trong cơ cấu đầu ra của nền kinh tế, như thay đổi liên ngành trong việc làm, thay vì tăng năng suất lao động nội ngành.
Một trong những yếu tố tác động chính là giải phóng lao động nông nghiệp cho các ngành có giá trị gia tăng cao hơn, nhờ đó sẽ tạo điều kiện tăng khu vực lao động chính thức.
Bên cạnh đó, Ngân hàng Thế giới khuyến nghị Việt Nam cần thực hiện thay đổi lớn về chính sách hưu trí để mở rộng đối tượng tham gia, và bao phủ phần lớn dân số, bao gồm cả những lao động trong khu vực phi chính thức.
Bà Carolyn Turk, Giám đốc quốc gia Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, đánh giá Việt Nam đã thành công trong việc tận dụng lực lượng lao động dồi dào để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong ba thập kỷ qua.
Hiện nay, cùng với quá trình già hóa dân số, Việt Nam cần nhanh chóng xây dựng kỹ năng cho lực lượng lao động để thúc đẩy đổi mới, và nâng cao năng suất nền kinh tế.
Cùng với đó, Việt Nam cũng cần bắt đầu tiến hành cải cách lương hưu ngay từ bây giờ để duy trì sinh kế cho người cao tuổi trong những thập kỷ tới.
