Minh Phú, nhà chế biến và xuất khẩu tôm lớn nhất Việt Nam đang bị cáo buộc về việc nhập khẩu tôm Ấn Độ để chế biến tại Việt Nam và xuất sang Mỹ nhằm né thuế bán phá giá đang áp cho tôm nhập khẩu từ Ấn Độ. Tuy nhiên, phía sau là câu chuyện khác.
Ngày 4.6, thông tin đăng tải trên trang UndercurrentNews.com cho biết, một nghị sĩ Hoa Kỳ đã nhận được một thư điện tử cáo buộc tập đoàn Minh Phú của Việt Nam tránh thuế chống bán phá giá với tôm Ấn Độ tại Mỹ. Nếu điều này xảy ra, có khả năng Minh Phú vi phạm chương trình Giám sát nhập khẩu thủy sản của Mỹ (SIMP) theo thông tin từ trang này. Cũng theo thông tin đăng tải, nghị sĩ này đã đề nghị mở cuộc điều tra nhằm bảo vệ quyền lợi nhà cung cấp tôm và người tiêu dùng Mỹ.
SIMP là quy định ra đời nhằm ngăn chặn các loại thủy sản giả mạo, kém chất lượng và khai thác trái phép nhập khẩu vào thị trường Mỹ. SIMP áp dụng với 13 loại thủy sản, có hiệu lực với tôm nhập khẩu từ cuối năm 2018. Một mặt đây là rào cản kỹ thuật, mặt khác cũng là quy định chặt chẽ kiểm soát chất lượng thủy sản từ các nhà nhập khẩu.
Theo cáo buộc, Minh Phú được cho là mua tôm đông lạnh từ Ấn Độ sau đó chế biến “tối thiểu” tại Việt Nam và xuất khẩu bán vào thị trường Mỹ như sản phẩm có xuất xứ Việt Nam. Cùng thời điểm này, tôm Ấn Độ xuất vào Việt Nam cũng tăng mạnh.
Theo Ủy ban Thương mại quốc tế Hoa Kỳ (ITC), năm 2018 xuất khẩu tôm của Ấn Độ sang Việt Nam đạt 133.779 tấn với giá trị 833 triệu USD. Mặc dù giảm 15% về khối lượng và 28% về giá trị so với năm 2017, tuy nhiên Việt Nam hiện là thị trường nhập khẩu tôm lớn thứ hai của Ấn Độ sau Mỹ. Năm 2018, Việt Nam chiếm tỷ trọng gần 22% xét theo giá trị tôm xuất khẩu của Ấn Độ với mức giá xuất khẩu trung bình 6,22 USD/kg, chỉ cao hơn Trung Quốc, trong tổng 11 quốc gia nhập khẩu tôm Ấn Độ.
Phản hồi các thông tin trên, Minh Phú cho biết đây chỉ là thông tin xuất hiện chưa mang tính chính thống, hiện đang xác minh và làm rõ. Nhà xuất khẩu tôm lớn nhất của Việt Nam cho biết luôn tuân thủ các quy định với các thị trường nhập khẩu khắt khe như Mỹ. Ông Lê Văn Quang - Chủ tịch Minh Phú cho biết đã kết hợp với luật sư, tập hợp số liệu để báo cáo giải quyết các cáo buộc. Trước đó, Minh Phú cũng từng dính vụ việc tương tự và vượt qua các cáo buộc này.
Mỹ hiện là quốc gia tiêu thụ tôm lớn nhất thế giới và cũng là một trong những thị trường nhập khẩu tôm lớn của Việt Nam, chiếm gần 18% kim ngạch xuất khẩu tôm Việt Nam, sau EU và Nhật Bản. Hiện Minh Phú là nhà xuất khẩu tôm lớn nhất Việt Nam và là một trong những nhà xuất khẩu tôm lớn nhất thế giới. Năm 2018, công ty xuất khẩu 305 triệu USD, chiếm hơn 40,7% giá trị xuất khẩu vào thị trường Mỹ.
Kể từ khi bình thường hóa quan hệ thương mại Việt - Mỹ, xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang Mỹ tăng mạnh. Năm 2005, Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) đã bắt đầu áp dụng chính sách thuế chống bán phá giá đối với tôm Việt Nam. Cùng trong diện chịu thuế có Ấn Độ và một số quốc gia châu Á. Tuy nhiên kể từ tháng 7.2016, với việc cho rằng chính sách thuế này vi phạm quy tắc của WTO, Minh Phú đã thắng trong vụ kiện chống bán phá giá và trở thành một trong những doanh nghiệp xuất tôm Việt Nam không nằm trong diện chịu thuế chống bán phá giá.
Trước cáo buộc với Minh Phú, một lãnh đạo doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản có kinh nghiệm hơn 35 năm trong ngành tôm cho biết, giai đoạn 2010-2015 Việt Nam trải qua cơn khủng hoảng ngành tôm khi dịch bệnh EMS xảy ra trên diện rộng gây thiệt hại lớn, sản lượng nuôi tôm giảm khiến nguồn nguyên liệu giảm mạnh. Ngành tôm chỉ mới phục hồi trong khoảng 2-3 năm trở lại đây. Trong bối cảnh đó một số cơ sở chế biến Việt Nam đã “chữa lửa” bằng cách tận dụng nguồn tôm nhập khẩu. Lãnh đạo này lý giải Việt Nam nhập khẩu tôm Ấn Độ vì vấn đề giá cả và lý do khác đến từ khả năng đáp ứng nguồn nguyên liệu số lượng lớn.
Trong cuộc trao đổi với Forbes Việt Nam cuối năm 2018, ông Lê Văn Quang cho biết công ty có vùng nuôi lớn nhất cả nước với 900 héc ta và 50.000 héc ta vùng nuôi liên kết với nông dân. Báo cáo thường niên năm 2018 của Minh Phú đánh giá rủi ro nguyên liệu là một trong những vấn đề lớn của doanh nghiệp tôm.
“Đặc thù của ngành xuất khẩu thủy sản là đến từ chi phí giá vốn chiếm tỷ trọng lớn trong doanh thu, mà chi phí nguồn nguyên liệu là yếu tố chiếm chủ yếu. Vì thế, những biến động trong nguồn nguyên liệu sẽ ảnh hưởng đến tình hình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp”, báo cáo viết.
Minh Phú cũng cho biết, từ nhiều năm nay, thủy sản Việt Nam luôn gặp phải tình trạng thiếu nguyên liệu sản xuất, đặc biệt là thủy sản khai thác và tôm nguyên liệu. Bên cạnh đó, chất lượng nguồn nguyên liệu cũng chưa đáp ứng tốt đã gây không ít khó khăn cho việc xuất khẩu sang các thị trường khó tính. Theo đó, Minh Phú có những biện pháp theo dõi tình hình nguồn nguyên liệu, giá thành, mở rộng vùng nuôi, chủ động nguồn cung nguyên liệu lên đến 50% trong năm 2018, nhằm đảm bảo nguồn nguyên liệu ổn định và chất lượng.
Việc tự chủ nguyên liệu đòi hỏi phải có diện tích vùng nuôi đủ để đáp ứng. Thực tế sau giai đoạn khủng hoảng ngành thủy sản, nhiều nông dân nuôi tôm bỏ nghề vì thua lỗ. Diện tích nuôi tôm cũng thu hẹp dần, trong khi khai thác quỹ đất mở rộng vùng nuôi là điều không dễ dàng.
Hầu hết các lãnh đạo của các nhà xuất khẩu đều nói rằng quỹ đất cho nuôi trồng thực sự rất khan hiếm, một phần do các chính sách quy hoạch đất đai chặt chẽ. Để tự chủ nguyên liệu, bên cạnh vùng nuôi, việc liên kết với các hộ nông dân là một trong những biện pháp nhưng cũng rủi ro là chất lượng nguồn nguyên liệu không đồng nhất.
Trong cuộc trả lời phỏng vấn Forbes Việt Nam năm 2013, “vua tôm” cho biết để giải bài toán khi nguồn cung nguyên liệu trong nước thiếu hụt do dịch bệnh, Minh Phú đã tận dụng quy luật là hiếm khi tôm mắc dịch bệnh đồng thời ở Bắc bán cầu và Nam bán cầu. Vì vậy, nếu tôm Việt Nam mắc dịch bệnh, để đủ nguyên liệu sản xuất, Minh Phú nhập khẩu một phần từ Ecuador để duy trì sản xuất ổn định, tạo ra giá trị thăng dư dựa trên trình độ tay nghề của 15.000 lao động. Mới nhất, để tự chủ nguồn nguyên liệu, cuối năm 2018 Minh Phú vừa hợp tác chiến lược với Nhựa Tiền Phong, Hòa Phát cung cấp nguyên liệu phát triển mô hình ao nổi nuôi tôm.
Lãnh đạo một công ty nuôi tôm xuất khẩu vào Mỹ khác cũng cho biết hơn một nửa tôm Việt Nam xuất khẩu là hàng có giá trị gia tăng và sản phẩm chế biến là một trong các lợi thế cạnh tranh của Việt Nam. Sản phảm tôm Việt Nam xuất chủ yếu vào Mỹ là tôm bao bột, cạnh tranh trực tiếp với Ấn Độ và Trung Quốc.
Tuy nhiên, tôm Việt chế biến thủ công nhờ nhân công có tay nghề trong khi Trung Quốc sản xuất theo dây chuyền công nghiệp nên tỷ lệ sai hỏng cao. Các nhà sản xuất Việt Nam tự tin kỹ thuật chế biến cao và giá nhân công rẻ là lợi thế để tôm Việt đẩy mạnh xuất khẩu vào Mỹ, mặc dù sản lượng và năng suất có thể thấp hơn so với cơ giới hóa.
Trả lời Forbes Việt Nam, chủ tịch Fimex Hồ Quốc Lực đánh giá chưa thể lường trước những diễn biến tiếp theo của vụ việc, song diễn biến này nhiều khả năng không ảnh hưởng đến kết quả cuối cùng của việc rà soát thuế chống bán phá giá POR13 tại Mỹ. "Bởi doanh nghiệp tôm bị đồn đoán trên không dính dáng đến vụ kiện chống bán phá giá tôm từ Hoa Kỳ. Hai sự kiện này không là một", ông Lực thông tin.
Theo Forbes Viet Nam
