Thời khắc chấm dứt kỷ nguyên dầu mỏ đã đến?

Dầu thô - nguồn năng lượng quan trọng nhất của thế kỷ 20

Nhiên liệu hóa thạch đã giúp những chiếc ô tô chạy xa hơn, giúp các nền kinh tế tăng trưởng thần tốc và cũng khiến không ít những cuộc chiến tranh hay căng thẳng địa - chính trị nổ ra.

Thế nhưng giờ đây, thế giới đang rơi vào một cú sốc năng lượng, đẩy nhanh sự dịch chuyển sang một trật tự mới. Khi đại dịch COVID-19 tấn công nền kinh tế toàn cầu vào đầu năm nay, nhu cầu dầu đã giảm hơn 1/5 và giá lao dốc không phanh, có thời điểm còn xuống mức âm.

Hiện tại, giá "vàng đen" đã hồi phục lên mức khoảng 40 USD/thùng, song việc quay trở lại kỷ nguyên hoàng kim sẽ khó xảy ra. Các nhà sản xuất nhiên liệu từ hóa thạch đang buộc phải đối mặt với những điểm yếu của họ. Tập đoàn dầu khí ExxonMobil bị loại khỏi Chỉ số Trung bình Công nghiệp Dow Jones sau 92 năm góp mặt. Các quốc gia dầu lửa (petrostates) như Arập Xêút cần giá dầu ở mức 70-80 USD/thùng để cân bằng ngân sách của họ.

Dầu lửa thống trị thị trường năng lượng thế kỷ 20 (Nguồn: CNN)

Trước đây, đã có những đợt sụt giảm giá dầu nhưng lần này thì khác. Khi công chúng, Chính phủ và các nhà đầu tư thức tỉnh trước tình trạng biến đổi khí hậu thì...

Ngành công nghiệp năng lượng sạch đang được đà phát triển

Thị trường vốn đã thay đổi: cổ phiếu năng lượng sạch tăng 45% kể từ đầu năm. Với lãi suất gần bằng 0, các chính trị gia đang ủng hộ các kế hoạch cơ sở hạ tầng "xanh". Ứng cử viên tổng thống của đảng Dân chủ Mỹ, Joe Biden, muốn chi 2 nghìn tỉ USD để giảm phát thải khí carbon trong nền kinh tế Mỹ. Liên minh châu Âu (EU) đã dành 30% trong kế hoạch phục hồi 880 tỷ đô la hậu COVID-19 cho các biện pháp khí hậu và Chủ tịch Ủy ban châu Âu, bà Ursula von der Leyen, đã sử dụng bài phát biểu hàng năm của mình hôm 16/9 để xác nhận rằng bà muốn EU cắt giảm lượng phát thải khí nhà kính tới 55% so với mức của năm 1990 trong thập niên tới và cam kết sử dụng trái phiếu "xanh" để tài trợ cho các mục tiêu khí hậu.

Hệ thống năng lượng của thế kỷ 21 hứa hẹn sẽ tốt hơn thời đại dầu mỏ, tốt hơn cho sức khỏe con người, ổn định hơn về mặt chính trị và ít biến động hơn về kinh tế. Sự thay đổi này tất nhiên sẽ có rủi ro lớn. Nếu mất trật tự, nó có thể làm tăng thêm bất ổn chính trị và kinh tế tại các quốc gia dầu lửa và tập trung quyền kiểm soát chuỗi cung ứng "xanh" vào tay Trung Quốc.

Ngày nay nhiên liệu hóa thạch chiếm 85% năng lượng toàn cầu. Nhưng hệ thống này rất ô nhiễm. Chúng sinh ra 2/3 lượng phát thải khí nhà kính; ô nhiễm do đốt nhiên liệu hóa thạch cướp đi sinh mạng của hơn 4 triệu người mỗi năm, chủ yếu ở các thành phố lớn tại các nền kinh tế mới nổi. Dầu mỏ cũng tạo ra bất ổn chính trị.

Trong nhiều thập niên, các quốc gia dầu lửa như Venezuela và Arập Xêút đã sa lầy vào việc trợ cấp cho dân chúng và chủ nghĩa thân hữu. Để đảm bảo nguồn cung an toàn, các cường quốc trên thế giới luôn tranh giành ảnh hưởng đối với các quốc gia này, đặc biệt là ở Trung Đông, nơi Mỹ có khoảng 60.000 quân.

Nhiên liệu hóa thạch cũng gây ra bất ổn kinh tế. Thị trường dầu mỏ đang bị ảnh hưởng bởi một liên minh có nhiều vấn đề (có thể hiểu là tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ - OPEC). Sự tập trung trữ lượng dầu của thế giới khiến nguồn cung dễ bị ảnh hưởng bởi những cú sốc địa - chính trị. Không có gì đáng ngạc nhiên khi đã có tới 62 lần giá dầu tăng hơn 30% chỉ trong vòng 6 tháng kể từ năm 1970.

Kỷ nguyên năng lượng tái tạo

Một bức tranh về hệ thống năng lượng mới đang xuất hiện. Theo tính toán, điện tái tạo như năng lượng mặt trời và điện gió có thể tăng từ 5% nguồn cung hiện nay lên 25% vào năm 2035 và gần 50% vào năm 2050. Kiến trúc này cuối cùng sẽ mang lại những lợi ích to lớn.

Năng lượng tái tạo giúp giảm 80% tác động đối với sức khỏe con người

Quan trọng nhất, năng lượng phi Carbon sẽ tránh được sự hỗn loạn của biến đổi khí hậu chưa được kiểm soát, bao gồm hạn hán tàn khốc, nạn đói, lũ lụt và tình trạng di dân hàng loạt.

Khi chín muồi, nó cũng trở nên ổn định hơn về mặt chính trị, bởi vì nguồn cung sẽ đa dạng về mặt địa lý và công nghệ. Các quốc gia dầu lửa sẽ phải cố gắng cải cách chính mình, đặc biệt là khi Chính phủ của họ bắt đầu phụ thuộc vào việc đánh thuế người dân. Các quốc gia tiêu thụ dầu, vốn tìm kiếm an ninh năng lượng cho mình bằng cách can thiệp vào chính trị của các nước sản xuất dầu, sẽ chuyển sang điều tiết hợp lý ngành công nghiệp điện của họ.

Hệ thống của thế kỷ 21 cũng sẽ ít biến động hơn về mặt kinh tế. Giá điện sẽ không được quyết định bởi một vài tác nhân lớn mà bởi sự cạnh tranh và tăng hiệu quả dần dần.

Tuy nhiên, ngay cả khi một hệ thống năng lượng tốt hơn xuất hiện, mối đe dọa từ quá trình chuyển đổi mà lại được quản lý kém vẫn hiện hữu. Có hai rủi ro nổi bật.

Thứ nhất, Trung Quốc có thể tạm thời giành được ảnh hưởng trong hệ thống cung cấp năng lượng toàn cầu nhờ sự thống trị của họ trong việc chế tạo các cấu phần quan trọng và phát triển công nghệ mới.

Ngày nay, các công ty Trung Quốc sản xuất 72% số mô-đun năng lượng mặt trời trên thế giới, 69% pin lithium-ion và 45% turbine gió. Họ cũng kiểm soát phần lớn việc tinh chế các khoáng chất quan trọng đối với năng lượng sạch, chẳng hạn như Cobalt và Lithium. Thay vì là một quốc gia dầu lửa, Trung Quốc có thể trở thành một "quốc gia điện". Trong 6 tháng qua, Trung Quốc đã công bố các khoản đầu tư vào cơ sở hạ tầng xe điện và đường truyền, thử nghiệm một nhà máy hạt nhân ở Pakistan và xem xét dự trữ cobalt.

Tuy nhiên, ảnh hưởng của Trung Quốc lại phụ thuộc vào tốc độ thay đổi của các nền kinh tế khác. Châu Âu hiện sở hữu nhiều nhà phát triển hàng đầu các trang trại điện gió và điện mặt trời như Orsted, Enel và Iberdrola. Các công ty này đang xây dựng các dự án trên khắp thế giới.

Các công ty châu Âu cũng đang dẫn đầu cuộc đua cắt giảm lượng khí thải của chính họ. Nếu Mỹ hành động chống biến đổi khí hậu, chẳng hạn như đánh thuế carbon và xây dựng các cơ sở hạ tầng mới, thì thị trường vốn, các phòng thí nghiệm năng lượng quốc gia và các trường đại học sẽ khiến nước này trở thành một cường quốc "xanh" đáng gờm.

Rủi ro lớn thứ hai là sự chuyển đổi của các quốc gia dầu lửa, vốn chiếm 8% GDP thế giới và gần 900 triệu dân. Khi nhu cầu dầu mỏ giảm đi, họ sẽ phải đối mặt với một cuộc chiến khốc liệt để giành thị phần, trong đó phần thắng sẽ thuộc về các quốc gia bán dầu thô với mức giá rẻ và sạch nhất. Thậm chí khi họ vật lộn với sự cấp thiết ngày càng tăng của cải cách kinh tế và chính trị, các nguồn lực công để chi trả cho cho các cải cách này có thể bị cạn kiệt. Năm nay, doanh thu thuế của Chính phủ Saudi Arabia đã giảm 49% trong quý thứ hai. Một vài thập niên nguy hiểm đang chờ họ phía trước. Đối mặt với những nguy hiểm này, họ sẽ bị cám dỗ phải giảm bớt điều chỉnh bằng cách thực hiện quá trình chuyển đổi chậm hơn.

Anh Quang (Theo The Economist)